สูจิบัตร (บาลีวันละคำ 1,404)

สูจิบัตร

อ่านว่า สู-จิ-บัด

ประกอบด้วย สูจิ + บัตร

(๑) “สูจิ”

รากศัพท์มาจาก สูจฺ (ธาตุ = บ่ง, ชี้แจง, ประกาศ) + อิ ปัจจัย

: สูจฺ + อิ = สูจิ แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องบ่ง” “สิ่งที่บ่งทางไป”

“สูจิ” ในบาลีใช้ในความหมายว่า เข็ม (a needle), เข็มปักผม (a hairpin); ดาลประตูเล็กๆ, สลักสำหรับกลอนประตู (a small door-bolt, a pin to secure the bolt); ลูกกรงเหล็ก, รั้ว (cross-bar of a rail, railing)

(๒) “บัตร”

บาลีเป็น “ปตฺต” (ปัด-ตะ) รากศัพท์มาจาก ปตฺ (ธาตุ = ตก) + ต ปัจจัย

: ปตฺ + ต = ปตฺต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่จะร่วงหล่นโดยไม่นาน” หมายถึง ใบไม้

“ปตฺต” สันสกฤตเป็น “ปตฺร” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “บัตร” แปลว่า ใบ, แผ่น, ใบหนังสือ, จดหมาย, ลายลักษณ์อักษรทั่วไป

เดิมเราขีดเขียนอักษรลงบนใบไม้เพื่อใช้ส่งสารติดต่อถึงกัน ต่อมาเมื่อพัฒนาขึ้นเป็นแผ่นกระดาษ จึงเรียกกระดาษหรือสิ่งที่เป็นแผ่นใช้เขียนลายลักษณ์อักษรว่า “ปตฺต – บัตร”

ในภาษาไทย คำว่า “บัตร” ใช้ต่อท้าย “คำศัพท์” ที่เป็นบาลีสันสกฤตด้วยกัน เช่น นามบัตร สิทธิบัตร ประกาศนียบัตร มรณบัตร อนุโมทนาบัตร

ถ้าใช้คำว่า “บัตร” นำหน้า คำตามหลังจะเป็นคำแสดงลักษณะของบัตรนั้นๆ และไม่จำเป็นต้องเป็นคำบาลีสันสกฤต เช่น บัตรประจำตัว บัตรเครดิต บัตรสนเท่ห์

สูจิ + บัตร = สูจิบัตร

สูจิบัตร เป็นคำที่เราคิดขึ้นใช้ในภาษาไทย

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สูจิบัตร : (คำนาม) ใบแจ้งกำหนดการต่าง ๆ ในการประชุม การแสดงมหรสพเป็นต้น เช่น สูจิบัตรการแสดงวิพิธทัศนา.”

ในภาษาไทย พจน.54 เก็บไว้เฉพาะคำว่า “สูจิ” และ “สูจิบัตร” แต่ในภาษาบาลีมีคำที่ผสมกับ “สูจิ” อีกหลายคำ เช่น –

สูจิฆร (สู-จิ-คะ-ระ) = กล่องเข็ม (a needle case) เป็นหนึ่งในอัฐบริขารที่กำหนดให้ต้องมีในการบวชพระ

สูจิมุข = ยุง คำนี้แปลตามศัพท์ว่า “มีปากเท่าเข็ม” (needle-mouthed)

สูจิโลม = มีเข็มเป็นผม, มีผมเหมือนเข็ม (needle-haired, having hair like needles) เป็นยักษ์หรือเปรตจำพวกหนึ่ง

สูจิวตฺต (สู-จิ-วัด-ตะ) = มีหน้าเท่าเข็ม, มีปากเหมือนเข็ม (needle-faced, having a mouth like a needle) คำนี้ถ้าใช้ในภาษาไทยน่าจะเขียนเป็น “สูจิพักตร์” รูปคำดูดี แต่ความหมายไม่สู้ดี

สูจิพักตร์ กับ สูจิมุข น่าจะตรงกับคำไทยที่ว่า “ปากเท่ารูเข็ม” อันเป็นลักษณะของเปรตที่หิวโหยอยู่ตลอดเวลาเพราะกินอาหารได้ทีละน้อยเนื่องจากมีปากเล็กมาก

คำว่า “สูจิบัตร” มักมีผู้ใช้ไขว้เขวกับคำว่า “สูติบัตร” ซึ่งเป็นคนละคำกัน

“สูจิ-” จ จาน แปลว่า เข็ม, เครื่องบ่งชี้

“สูจิบัตร” ภาษาอังกฤษใช้ว่า a printed program หรือ a written program

“สูติ-” ต เต่า แปลว่า การคลอด, การเกิด

“สูติบัตร” ภาษาอังกฤษใช้ว่า birth certificate

สองคำนี้มักมีผู้ใช้สับสนกันเนื่องจากตำแหน่งของเสียงตรงกัน (สู-จิ-บัด / สู-ติ-บัด) และเพราะไม่เข้าใจความหมายของศัพท์

: สูจิบัตร คือใบบ่งชี้

: แต่อย่านึกว่ามีแผนที่แล้วจะไม่หลงทาง

5-4-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย