ปมาณเวมัตตะ (บาลีวันละคำ 2,898)

ปมาณเวมัตตะ

พระพุทธเจ้าแต่ละพระองค์สูงเท่าไร

อ่านว่า ปะ-มา-นะ-เว-มัด-ตะ

ประกอบด้วยคำว่า ปมาณ + เวมัตตะ

(๑) “ปมาณ”

บาลีอ่านว่า ปะ-มา-นะ รากศัพท์มาจาก ป (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ข้างหน้า, ก่อน, ออก) + มา (ธาตุ = นับ) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ) แล้วแปลง น เป็น ณ

: ป + มา = ปมา + ยุ > อน = ปมาน > ปมาณ (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การนับ” “วิธีอันเขานับ”

“ปมาณ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) เครื่องวัด, ขนาด, จำนวน (measure, size, amount)

(2) เครื่องวัดเวลา, เข็มทิศ, ความยาว, ระยะเวลา (measure of time, compass, length, duration)

(3) อายุ = “โลกิยลักษณะ” (age = “worldly characteristic”)

(4) ขอบเขต (limit)

(5) มาตรฐาน, บทนิยาม, คำบรรยายลักษณะ, มิติ (standard, definition, description, dimension)

บาลี “ปมาณ” สันสกฤตเป็น “ปฺรมาณ”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ปฺรมาณ : (คำนาม) ‘ประมาณ,’ มูล, เหตุ; เขตต์; พิสูจน์, หลักฐาน, อธิการหรือศักติ์; ปริมาณ, กำหนดมากน้อย; เวทหรือธรรมศาสตร์; ผู้กล่าวความจริง; นามพระวิษณุ; cause, motive; limit; proof, testimony, authority; measure, quantity; a scripture or work of sacred authority; speaker of the truth; a title of Vishṇu; – ค. นิตย์, นิรันดร; มุขย์, มหัตหรือมหันต์; eternal; principal, capital.”

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ประมาณ : (คำกริยา) กะหรือคะเนให้ใกล้เคียงจำนวนจริงหรือให้พอเหมาะพอควร เช่น เขาประมาณราคาค่าก่อสร้างบ้านไว้ ๓ ล้านบาท. (คำวิเศษณ์) ราว ๆ เช่น ประมาณ ๓-๔ เดือน. (ส. ปฺรมาณ; ป. ปมาณ).”

พจนานุกรมฯ ไม่ได้เก็บคำว่า “ปมาณ” ไว้ เป็นอันว่าคำนี้ภาษาไทยใช้อิงสันสกฤตเป็น “ประมาณ”

(๒) “เวมัตตะ”

เขียนแบบบาลีเป็น “เวมตฺต” (เว-มัด-ตะ) รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, พิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + มา (ธาตุ = กะ, ประมาณ) + ต ปัจจัย, แผลง อิ ที่ วิ เป็น เอ (วิ > เว), “ลบสระหน้า” คือ อา ที่ มา (มา > ม), ซ้อน ตฺ ระหว่างธาตุกับปัจจัย (มา > ม + ตฺ + ต)

: วิ + มา = วิมา > วิม + ตฺ + ต = วิมตฺต > เวมตฺต (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันเขากำหนดแตกต่างกัน” หมายถึง ความแตกต่าง, การแตกต่างกัน (difference, distinction)

บาลี “เวมตฺต” ในภาษาไทยใช้เป็น “เวมัต” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เวมัต : (คำนาม) ความต่าง, ความแปลกไป. (ป. เวมตฺต).”

ปมาณ + เวมตฺต = ปมาณเวมตฺต เขียนแบบไทยตามประสงค์เป็น “ปมาณเวมัตตะ” แปลว่า “ความแตกต่างกันแห่งประมาณ” หมายถึง ความแตกต่างกันแห่งความสูงของสรีระ (ปมาณ ในที่นี้มุ่งเฉพาะ ความสูง)

อภิปราย :

“เวมัตตะ” คือเรื่องที่เป็นความแตกต่างของพระพุทธเจ้าแต่ละพระองค์ คัมภีร์มธุรัตถวิลาสินี อรรถกถาพุทธวงศ์ แสดงไว้ว่ามี 8 เรื่อง หรือ 8 เวมัตตะ ในที่นี้ขอนำมาแสดงเพียงเวมัตตะเดียว คือ “ปมาณเวมัตตะ” =ความแตกต่างกันแห่งความสูงของพระสรีระ

คัมภีร์มธุรัตถวิลาสินี หน้า 539-540 แสดงเรื่อง “ปมาณเวมัตตะ” คือพระพุทธเจ้า 25 พระองค์ แต่ละพระองค์มีพระสรีระสูงเท่าไร สรุปได้ดังนี้

…………..

พระพุทธเจ้า 6 พระองค์เหล่านี้ คือ พระทีปังกร พระเรวตะ พระปิยทัสสี พระอัตถทัสสี พระธัมมทัสสี พระวิปัสสี มีพระสรีระสูง 80 ศอก

พระพุทธเจ้า 4 พระองค์เหล่านี้ คือ พระโกณฑัญญะ พระมังคละ พระนารทะ พระสุเมธะ มีพระสรีระสูง 88 ศอก

พระสุมนพุทธเจ้ามีพระสรีระสูง 90 ศอก

พระพุทธเจ้า 5 พระองค์เหล่านี้ คือ พระโสภิตะ พระอโนมทัสสี พระปทุมะ พระปทุมุตตระ พระปุสสะ มีพระสรีระสูง 58 ศอก

พระสุชาตพุทธเจ้ามีพระสรีระสูง 50 ศอก

พระพุทธเจ้า 3 พระองค์เหล่านี้ คือ พระสิทธัตถะ พระติสสะ พระเวสสภู มีพระสรีระสูง 60 ศอก

พระสิขีพุทธเจ้ามีพระสรีระสูง 70 ศอก

พระพุทธเจ้า 3 พระองค์เหล่านี้ คือ พระกกุสันธะ พระโกนาคมนะ พระกัสสปะ มีพระสรีระสูง 40 ศอก 30 ศอก 20 ศอก ตามลำดับ

ส่วนพระผู้มีพระภาคเจ้าของเรามีพระสรีระสูง 18 ศอก (อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพโธ)

…………..

ที่นำมาแสดงนี้ ในทางวิชาการถือว่าเป็น “ข้อมูล” มิได้ประสงค์จะให้เชื่อตามนี้

ชาวพุทธมีหน้าที่ศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาให้ครบถ้วนทั่วถึง แต่เมื่อศึกษาแล้วจะเชื่อหรือไม่เชื่อ ย่อมเป็นเสรีภาพทางศาสนาซึ่งทุกคนย่อมมีอยู่อย่างสมบูรณ์

สิ่งที่ควรมีอยู่อย่างสมบูรณ์ให้เท่าๆ กับเสรีภาพทางศาสนาก็คือ สติปัญญา ที่เรียกว่าวิจารณญาณ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความสูงไม่ใช่ข้อได้เปรียบในการปฏิบัติธรรม

: ความต่ำก็ไม่เป็นอุปสรรคในการบรรลุธรรมขั้นสูง

#บาลีวันละคำ (2,898)

19-5-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย