อาลัย (บาลีวันละคำ 321)

อาลัย

ไทยอ่านว่า อา-ไล บาลีเป็น “อาลย” อ่านว่า อา-ละ-ยะ

รากศัพท์มาจาก อา (= ทั่ว, มาก, ยิ่ง) + ลิ (ธาตุ = ติดใจ, ติดแน่น) แปลง อิ ที่ ลิ เป็น ย = ลย : อา + ลิ (= ลย) = อาลย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ใจไปติดแน่นอยู่”

นักภาษาอธิบาย “อาลย – อาลัย” เป็นรูปธรรมว่า เหมือน “คอน” ที่นกเกาะนอน เท้านกจะต้องยึดแน่นอยู่กับคอนนั้น มิเช่นนั้นก็ตก อาการที่จับติดแน่นไม่ยอมปล่อยนั่นเองคือ “อาลัย”

ตามรากศัพท์เช่นนี้ “อาลัย” ในทางรูปธรรมจึงหมายถึงสถานที่พักอาศัย, ที่อยู่, แหล่งรวมของสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่น –

ชลาลัย = แหล่งรวมแห่งน้ำ คือแม่น้ำ หรือทะเล

เทวาลัย = ที่อยู่ของเทพยดา

หิมาลัย = แหล่งรวมแห่งหิมะ คือภูเขาที่มีหิมะปกคลุมตลอดปี

ในทางนามธรรม “อาลัย” หมายถึงความมีใจผูกพัน, ความเยื่อใย, ความติดใจปรารถนา, ความรักใคร่, ความต้องการ สรุปรวมก็คือ ตัณหา ราคะ หรือกิเลสทั้งหลาย

นอกจากนี้ “อาลัย” ยังมีความหมายไปถึงวิธีการเพื่อให้ได้สมปรารถนาอีกด้วย คือหมายถึงการแสร้งทำ, มารยา, ข้อแก้ตัว

ในภาษาไทย “อาลัย” มีความหมายตรงตามบาลี คือหมายถึงห่วงใย, พัวพัน, ระลึกถึงด้วยความเสียดาย

“อาลัย” เป็นอารมณ์ที่เหมือนเย็น แต่ร้อน เหมือนง่าย แต่ยาก

ท่านจึงว่า :

“จะหักอื่นขืนหักก็จักได้

หักอาลัยนี้ไม่หลุดสุดจะหัก”

—————–

(การบ้านส่งครูพีร์ บีพีเค)

บาลีวันละคำ (321)

29-3-56

อาลย = ที่อยู่, บ้าน, ที่อาศัย (ศัพท์วิเคราะห์)

อาลียนฺติ รญฺชนฺติ เอตฺถาติ อาลโย ที่เป็นที่ติดใจยินดีแห่งผู้คน

อา บทหน้า ลิ ธาตุ ในความหมายว่าติดใจ ณ ปัจจัย แปลง อิ เป็น ย

อาลย = ความอาลัย, ความห่วงใย, ตัณหา

-อา ปุนปฺปุนํ ลยติ อารมฺมเณสูติ อาลโย กิเลสที่เป็นไปในอารมณ์เนืองๆ

อา บทหน้า ลย ธาตุ ในความหมายว่าไป อ ปัจจัย

-อา ปุนปฺปุนํ ลยติ สํสิเลสติ เอเตนาติ อาลโย กิเลสเป็นเหตุยึดติดในอารมณ์ประจำ

อา แทนศัพท์บทหน้า ลิ ธาตุ ในความหมายว่าติดแน่น อ ปัจจัย แปลง อิ เป็น ย

-อาลียนฺติ เอตฺถาติ อาลโย กิเลสเป็นที่ติดใจ

อา บทหน้า ลิ ธาตุ ในความหมายว่าติดใจ อ ปัจจัย แปลง อิ เป็น ย

อาลย (บาลี-อังกฤษ)

คอนสำหรับนกหรือไก่เกาะหรือนอน, สถานที่พักอาศัย, บ้านเรือน

“เกาะอยู่” คือความรักใคร่, ความต้องการ, ตัณหา, ราคะ (“เอาใจจดจ่อกับสิ่งซึ่งตนเกาะอยู่”)

การแสร้งทำ, มารยา, ข้อแก้ตัว

อาลยติ, อลฺลียติ เกาะ, ติด, ยึดแน่น (ทั้งฝ่ายดีหรือฝ่ายชั่ว), อยากได้

อาลย นป.ปุ.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

ตัณหา; เรือน; ความอาลัย, ความห่วงใย; การหลอกล่อ.

อาลยติ ก.

ติด, ยึด, เกาะแน่น, อยาก.

อาลัย (ประมวลศัพท์)

1. ที่อยู่, ที่อาศัย, แหล่ง

2. ความมีใจผูกพัน, ความเยื่อใย, ความติดใจปรารถนา, ความพัวพัน มักหมายถึงตัณหา;

ในภาษาไทยใช้ในความหมายว่าห่วงใย หวนคิดถึง

อาลัย ๑

ก. ห่วงใย, พัวพัน, ระลึกถึงด้วยความเสียดาย.น. ความห่วงใย, ความพัวพัน, ความระลึกถึงด้วยความเสียดาย. (ป., ส. อาลย).

อาลัย ๒

น. ที่อยู่, ที่พัก, เช่น ชลาลัย = ที่อยู่แห่งนํ้า หมายถึง ทะเล แม่น้ำ เป็นต้น หิมาลัย = ที่อยู่แห่งหิมะ เป็นชื่อของเทือกเขาสูงอยู่ทางทิศเหนือของอินเดีย ยอดเขามีหิมะปกคลุมตลอดปี.

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย