อโสโก ภิกฺขุ (บาลีวันละคำ 3,556)

16 กุมภาพันธ์ 2022 admin2

อโสโก ภิกฺขุ

ใช้กระแสเป็นสื่อไปหาความรู้คำบาลี

ช่วงเวลานี้มีนักแสดงชาวอินเดียคนหนึ่งมาอุปสมบทเป็นภิกษุอยู่ในเมืองไทย

นักแสดงคนนั้นชื่อสะกดเป็นอักษรอังกฤษว่า Gagan Malik ในข่าวสะกดเป็นอักษรไทยว่า กากัน มาลิก

Gagan ถ้าสมมุติว่าเป็นภาษาของคนอินเดีย ถ่ายเป็นอักษรโรมันเช่นนี้ ควรจะสะกดเป็นอักษรไทยว่า คาคัน นี่เป็นเพียงความเห็นเฉยๆ ไม่มีเจตนาจะให้ใครไปเปลี่ยนแปลงอะไร สะกดอย่างไรก็ว่ากันไปตามนั้น

มีข้อคิดต่อไปอีกนิดหนึ่ง คือ น่าศึกษาดูว่า Gagan ในภาษาของคนอินเดียหมายถึงอะไร ถ้ารู้ความหมาย ก็จะช่วยให้สันนิษฐานรูปศัพท์ที่ควรจะเขียนเป็นอักษรไทยได้ถูกต้องยิ่งขึ้น-โดยเฉพาะถ้าเป็นคำที่มีรากศัพท์มาจากบาลีสันสกฤต

Gagan Malik อุปสมบทที่วัดธาตุทอง เมื่อวันที่ 10 กุมภาพันธ์ 2565 ตามปกติในการกล่าวถึงการอุปสมของคนไทยจะต้องบอกชื่อพระที่เป็นพระอุปัชฌาย์ พระกรรมวาจาจารย์และพระอนุสาวนาจารย์ ที่เรียกกันว่า “พระคู่สวด” กำกับไว้ด้วยเสมอ เป็นการให้ความสำคัญแก่พระอุปัชฌาย์อาจารย์

ข่าวที่ผู้เขียนบาลีวันละคำหาได้ไม่ได้ระบุนามพระอุปัชฌาย์-คู่สวดไว้ และยังไม่เป็นโอกาสที่จะไล่ตามหา จึงบอกได้เท่านี้

เมื่ออุปสมบทได้รับฉายาว่า “อโสโก” เรียกตามนิยมว่า “อโสโก ภิกขุ” ถ้าเขียนเป็นคำบาลีก็สะกดเป็น “อโสโก ภิกฺขุ” (- ภิกฺขุ มีจุดใต้ กฺ)

“อโสโก” รูปคำเดิมเป็น “อโสก” อ่านว่า อะ-โส-กะ รากศัพท์มาจาก น + โสก

(๑) “น”

บาลีอ่านว่า นะ เป็นศัพท์จำพวกนิบาต แปลว่า ไม่, ไม่ใช่ (no, not)

“น” เมื่อไปประสมกับคำอื่น มีกฎดังนี้ –

(1) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ ให้แปลง น เป็น อ (อะ)

(2) ถ้าคำหลังขึ้นต้นด้วยสระ คือ อ อา อิ อี อุ อู เอ โอ ให้แปลง น เป็น อน (อะ-นะ)

ในที่นี้ “โสก” ขึ้นต้นด้วยพยัญชนะ คือ ส จึงแปลง น เป็น อ

(๒) “โสก”

อ่านว่า โส-กะ รากศัพท์มาจาก สุจฺ (ธาตุ = โศกเศร้า) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง อุ ที่ สุ-(จฺ) เป็น โอ และแปลง จ เป็น ก (สุจฺ > โสจ > โสก)

: สุจฺ + ณ = สุจณ > สุจ > โสจ > โสก (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความโศกเศร้า” หมายถึง ความเศร้า, ความโศก, ความทุกข์ใจ (grief, sorrow, mourning)

บาลี “โสก” ภาษาไทยใช้ตามสันสกฤตเป็น “โศก” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“โศก ๑, โศก– : (คำนาม) ความทุกข์, ความเศร้า, ความเดือดร้อนใจ, เช่น อันทุกข์โศกโรคภัยในมนุษย์ มิรู้สุดสิ้นลงที่ตรงไหน. (พระอภัยมณี). (คำกริยา) ร้องไห้ เช่น เขากำลังทุกข์กำลังโศก อย่าไปรบกวนเขา. (คำวิเศษณ์) เศร้า เช่น บทโศก ตาโศก; แห้ง เช่น ใบไม้โศกเพราะความแห้งแล้ง. (ส.; ป. โสก).”

น + โสก = นโสก > อโสก แปลว่า “ไม่เศร้าโศก” หมายถึง ปราศจากความเศร้าโศก (without grief)

“อโสก” ในที่นี้เป็นชื่อบุคคล คือภิกษุรูปหนึ่ง ตามหลักบาลีไวยากรณ์ถือว่าเป็น “วิเสสนะ” คือคำขยายของ “ภิกฺขุ” = ภิกษุ คือที่เราเรียกกันทั่วไปว่า “พระ”

“ภิกฺขุ” รูปศัพท์เช่นนี้เป็นปุงลิงค์ เอกพจน์ ปฐมาวิภัตติ

“อโสก” ซึ่งเป็น “วิเสสนะ” ของ “ภิกฺขุ” จึงต้องแจกด้วยวิภัตติที่หนึ่ง (ปฐมาวิภัตติ) ปุงลิงค์ เอกพจน์เช่นเดียวกัน

“อโสก” จึงเปลี่ยนรูปเป็น “อโสโก”

เขียนรวมกันเป็น “อโสโก ภิกฺขุ”

อ่านว่า อะ-โส-โก พิก-ขุ

แปลว่า “ภิกษุผู้ไม่มีความโศก”

หรือ “ภิกษุชื่ออโสกะ”

ชื่อนี้เขียนล้อตามชื่อที่นิยมในอินเดียว่า “อโศกภิกษุ” ก็ยังได้

เพื่อทบทวนความเข้าใจ โปรดตามไปดูเพิ่มเติมที่บาลีวันละคำตามลิงก์ข้างล่างนี้ –

………………………………………….

ฉายา

https://www.facebook.com/tsangsinchai/posts/297759476984463