อิจฉา-ริษยา (บาลีวันละคำ 385)

อิจฉา-ริษยา

อิจฉา บาลีเขียน “อิจฺฉา” (มีจุดใต้ จ) รากศัพท์คือ อิสฺ (ธาตุ = ปรารถนา, อยาก) + ณฺย (ปัจจัย = ความ-, การ-)

กระบวนการทางไวยากรณ์คือ ลบ ณ คง ย ไว้ แปลง ย กับ สฺ ที่สุดธาตุเป็น จฺฉ = อิจฺฉ + “อา” (เครื่องหมายอิตถีลิงค์) = อิจฺฉา

“อิจฺฉา” ความหมายเดิมในบาลีแปลว่า ความปรารถนา, ความประสงค์, ความอยากได้

ในภาษาไทย ความหมายเพี้ยนไป พจน.42 บอกว่า –

“อิจฉา : เห็นเขาได้ดีแล้วไม่พอใจ อยากจะมีหรือเป็นอย่างเขาบ้าง (มีความหมายเบากว่า ริษยา).”

อิจฉา ตามความหมายในภาษาไทยตรงกับบาลีว่า “อิสฺสา” (อิด-สา) แปลว่า ความโกรธเคือง, ความริษยา, ความชิงชัง, เจตนาร้าย

“อิสฺสา” สันสกฤตเป็น “อีรฺษา” และ “อีรฺษฺยา” เราเอามาเขียนเป็น “ริษยา” (ริด-สะ-หฺยา) มีความหมายว่า อาการที่ไม่อยากให้คนอื่นได้ดี, เห็นเขาได้ดีแล้วทนนิ่งอยู่ไม่ได้, เห็นคนอื่นได้ดีแล้วไม่สบายใจ

ไทยเราก็คงรู้ว่า เราใช้ “อิจฉา” ในความหมายของ “ริษยา” ดังนั้นจึงมักพูดควบกันไป เช่น “จะไปอิจฉาริษยาเขาทำไม”

คติ :

เป็นไปไม่ได้เลยที่การอิจฉาริษยาเขาจะทำให้เขาแย่ลง หรือช่วยให้เราดีขึ้น

แต่เป็นไปได้อย่างยิ่งที่จะเกิดผลในทางกลับกัน

บาลีวันละคำ (385)

3-6-56

อิจฺฉา (บาลี-อังกฤษ)

(อิต.) ความปรารถนา, ความประสงค์, ความอยากได้.

wish, longing, desire

อิสฺสา

ความอิจฉา, ความโกรธเคือง, ความริษยา, เจตนาร้าย

jealousy, enger, envy, ill-will

อิสฺสา = ความริษยา, ความอิจฉา, ความชิงชัง (ศัพท์วิเคราะห์)

อิสฺสติ สนฺเตสุปิ คุเณสุ วจสา มนสา วา โทสาโรปนํ กโรตีติ อิสฺสา กิริยาที่ไม่พอใจในความดีทั้งที่มีอยู่ของผู้อื่น

อิสฺส ธาตุ ในความหมายว่าไม่พอใจ อ ปัจจัย อา อิต.

คำแปลเต็มในบทวิเคราะห์

กิริยาที่ไม่พอใจในความดีทั้งที่มีอยู่ของผู้อื่น คือทำการยกความผิด (ข้อบกพร่อง ข้อเสียหายของผู้อื่น) ด้วยการพูด หรือด้วยการคิด

รากศัพท์ของ อิจฺฉา

อิจฺฉติ ย่อมปรารถนา อิสฺ ธาตุ ในความอยาก ย ปัจจัย ติ วิภัตติ แปลง ย กับ สฺ ที่สุดธาตุเป็น จฺฉ

(อธิบายบาลีไวยากรณ์ อาขยาต มหามกุฏราชวิทยาลัย หน้า ๘๑)

อิจฺฉา อีสฺ ธาตุ ในความปรารถนา ลง ณฺย ปัจจัย ลบ ณ คง ย ไว้ แปลงกับ สฺ ที่สุดธาตุเป็น จฺฉ

(อธิบายบาลีไวยากรณ์ นามกิตก์และกิริยากิตก์ มหามกุฏราชวิทยาลัย หน้า ๔๖)

อิส อิจฺฉายํ (ศัพท์วิเคราะห์ หน้า ๗๕๓)

อิจฺฉา อิต.(พจนานุกรมศัพท์บาลี)

ความปรารถนา, ความประสงค์, ความอยาก.

อิสฺสา อิต.

ความอิสสา, ความริษยา; ละมั่ง.

อิจฉา (ประมวลศัพท์)

ความปรารถนา, ความอยากได้; ไทยมักใช้ในความหมายว่าริษยา

ริษยา

ความไม่อยากให้คนอื่นได้ดี, เห็นเขาได้ดีทนอยู่ไม่ได้, เห็นผู้อื่นได้ดีไม่สบายใจ, คำเดิมในสันสกฤตเป็น อีรฺษา บาลีใช้ว่า อิสฺสา (ข้อ ๓ ในมละ ๙; ข้อ ๘ ในสังโยชน์ ๑๐ หมวด ๒; ข้อ ๗ ในอุปกิเลส ๑๖)

อิสฺสา สันสกฤตเป็นทั้ง อีรฺษา และ อีรฺษฺยา

อิจฉา

  [อิด-] ก. เห็นเขาได้ดีแล้วไม่พอใจ อยากจะมีหรือเป็นอย่างเขาบ้าง (มีความหมายเบากว่า ริษยา). (ป., ส. อิจฺฉา ว่า ความอยาก, ความต้องการ, ความปรารถนา).

ริษยา

  [ริดสะหฺยา] ก. อาการที่ไม่อยากให้คนอื่นได้ดี, เห็นเขาได้ดีแล้วทนนิ่งอยู่ไม่ได้. (ส. อีรฺษฺยา; ป. อิสฺสา).

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย