กาลกต (บาลีวันละคำ 4,781)

กาลกต

ฝากไว้ในวงวรรณอีกคำหนึ่ง

อ่านตามประสงค์ว่า กา-ละ-กด

ประกอบด้วยคำว่า กาล + กต

(๑) “กาล” 

บาลีอ่านว่า กา-ละ รากศัพท์มาจาก กลฺ (ธาตุ = นับ, คำนวณ, สิ้นไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ที่ ก-(ลฺ) เป็น อา (กลฺ > กาล) 

: กลฺ + ณ = กลณ > กล > กาล (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องนับประมาณอายุเป็นต้น” “ถูกนับว่าล่วงไปเท่านี้แล้ว” “ยังอายุของเหล่าสัตว์ให้สิ้นไป” หมายถึง เวลา, คราว, ครั้ง, หน

“กาล” ที่หมายถึง “เวลา” (time) ในภาษาบาลียังใช้ในความหมายที่ชี้ชัดอีกด้วย คือ :

(1) เวลาที่กำหนดไว้, เวลานัดหมาย, เวลาตายตัว (appointed time, date, fixed time)

(2) เวลาที่เหมาะสม, เวลาที่สมควร, เวลาที่ดี, โอกาส (suitable time, proper time, good time, opportunity)

(3) มรณกาล, ความตาย (time of death, death)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กาล ๑, กาล– : (คำนาม) เวลา, คราว, ครั้ง, หน. (ป., ส.).” 

ในที่นี้ “กาล” ใช้ในความหมายตามข้อ (3)

(๒) “กต” 

บาลีอ่านว่า กะ-ตะ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ต ปัจจัย, ลบ รฺ ที่สุดธาตุ (กรฺ > ก) 

: กรฺ + ต = กรต > กต แปลตามศัพท์ว่า “อัน-กระทำแล้ว” หมายถึง ทำ, ประกอบ, สร้างแล้ว, สำเร็จแล้ว (done, worked, made) 

ความหมายทั่วไปของ “กต” คือ สิ่งที่ถูกกระทำ, สิ่งใดสิ่งหนึ่งที่ทำลงไปแล้ว 

คำที่ขึ้นด้นด้วย “กต” ในภาษาไทย ที่เราพอจะคุ้นหูคุ้นตาก็อย่างเช่น –

กตเวที (กต + เวที) = ซึ่งประกาศคุณท่าน, ซึ่งสนองคุณท่าน

กตัญญู (กต + ญู) = ซึ่งรู้อุปการะที่ท่านทำให้, ซึ่งรู้คุณท่าน

กตัญชลี (กต + อัญชลี) = มีกระพุ่มมืออันกระทำแล้ว = ยกมือไหว้

กาล + กต = กาลกต (กา-ละ-กะ-ตะ) แปลตามศัพท์ว่า “มีกาละอันกระทำแล้ว” = ทำกาละแล้ว = ตายแล้ว

ขยายความ :

“กาลกต” เป็นคำที่มีความหมายอย่างเดียวกับ “กาลกิริยา” ซึ่งหมายถึง ความตาย

“กาลกต” หรือ “กาลกิริยา” คำกริยาในภาษาบาลีจะเป็น “กาลํ  กโรติ” (กา-ลัง กะ-โร-ติ) แปลตามศัพท์ว่า “เขาทำกาละ” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “กาลํ  กโรติ” ว่า he does his time = he has fulfilled his time (เขาทำกาล = เขาอิ่มต่อเวลา) คือใช้เวลามาจนอิ่มแล้ว ไม่สามารถจะใช้เวลาได้อีกต่อไป = ตาย

“กาลกต” มีใช้ทั่วไปในบาลี แต่ยังไม่มีใช้ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ก็ยังไม่ได้เก็บคำนี้ไว้

ผู้เขียนบาลีวันละคำขอนำมาเสนอฝากไว้ในวงวรรณอีกคำหนึ่ง สะกดตามคำบาลี แต่อ่านตามประสงค์แบบคำไทย คืออ่านว่า กา-ละ-กด

ถ้าเบื่อคำไทยว่า “ตาย” หรือเบื่อคำบาลีที่เคยใช้กันมาว่า “มรณะ” หรือ “มตะ” จะลองใช้ “กาลกต” (กา-ละ-กด) ดูบ้าง ก็ไม่น่าจะขัดต่อกติกาแต่ประการใด

…………..

: บางคนยังไม่ตาย แต่คนอยากให้ตาย

: บางคนตายแล้ว แต่คนไม่อยากให้ตาย

ดูก่อนภราดา!

ท่านอยากเป็นคนไหน?

#บาลีวันละคำ (4,781)

15-7-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….