สขีภริยา (บาลีวันละคำ 3,610)

สขีภริยา

ภรรยาเยี่ยงสหาย

…………..

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ เมืองสาวัตถี ได้ทรงแสดงเรื่องภรรยา 7 ประเภท โปรดนางสุชาดาสะใภ้ของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี ภรรยา 7 ประเภทมีคำเรียกตามบาลีพระไตรปิฎก (ภริยาสูตร สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 23 ข้อ 60) ดังนี้:- 

วธกสมา = ภรรยาเสมอด้วยผู้ฆ่า

โจรสมา = ภรรยาเสมอด้วยโจร

อัยยสมา = ภรรยาเสมอด้วยนาย

มาตุสมา = ภรรยาเสมอด้วยมารดา

ภคินิสมา = ภรรยาเสมอด้วยน้องสาว

สขีสมา = ภรรยาเสมอด้วยเพื่อน

ทาสีสมา = ภรรยาเสมอด้วยทาส

ในภาษาไทย ท่านใช้คำเรียกภรรยาทั้ง 7 ประเภทว่า วธกาภริยา โจรีภริยา อัยยาภริยา มาตาภริยา ภคินีภริยา สขีภริยา ทาสีภริยา

…………..

“สขีภริยา” อ่านว่า สะ-ขี-พะ-ริ-ยา

ประกอบด้วยคำว่า สขี + ภริยา 

(๑) “สขี” 

อ่านว่า สะ-ขี รากศัพท์มาจาก สห (คำนิบาต = พร้อมกัน, ร่วมกัน) + ขา (ธาตุ = ปรากฏ) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง สห เป็น ส, “ลบสระหน้า” คือ อา ที่ ขา (ขา > ข) + อี ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: สห + ขา = สหขา > สขา > สข + อ = สข + อี = สขี แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ปรากฏพร้อมกันในกิจนั้นๆ” (คือร่วมทำกิจต่างๆ ด้วยกัน) หมายถึง เพื่อนหญิง (a female friend)

(๒) “ภริยา” 

บาลีอ่านว่า พะ-ริ-ยา รากศัพท์มาจาก ภรฺ (ธาตุ = เลี้ยง) + อิ อาคม + ย ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: ภรฺ + อิ + ย = ภริย + อา = ภริยา แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันสามีต้องเลี้ยงดู” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภริยา” ว่า a wife และบอกคำแปลตามรากศัพท์ไว้ว่า one who is supported (ผู้ถูกเลี้ยงดู)

บาลี “ภริยา” ในภาษาไทยใช้ว่า “ภริยา” และ “ภรรยา”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

(1) ภริยา : (คำนาม) ภรรยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ป.; ส. ภารฺยา).

(2) ภรรยา : (คำนาม) ภริยา, เมีย, หญิงที่เป็นคู่ครองของชาย, คู่กับ สามี. (ส. ภารฺยา; ป. ภริยา).

โปรดสังเกตศึกษาวิธีให้คำนิยามของพจนานุกรมฯ 

“ภริยา” บอกว่าคือ “ภรรยา”

“ภรรยา” ก็บอกว่าคือ “ภริยา”

หมายความว่าทั้ง 2 คำใช้ได้เท่ากัน ไม่มีคำไหนเป็นคำหลัก-คำรอง คือเป็นคำหลักทั้งคู่ คำนิยามต่อมาก็ตรงกันทั้ง 2 คำ

สขี + ภริยา = สขีภริยา แปลว่า “ภรรยาผู้เป็นเหมือนเพื่อน” หรือ “ภรรยาเยี่ยงสหาย”

ขยายความ :

ในพระไตรปิฎก (สัตตกนิบาต อังคุตรนิกาย เล่ม 23 ข้อ 60) มีคาถาที่เป็นพระพุทธพจน์แสดงลักษณะของ “สขีภริยา” ดังนี้ 

…………..

ยา จีธ ทิสฺวาน ปตึ ปโมทติ

สขี สขารํว จิรสฺสมาคตํ

โกเลยฺยกา สีลวตี ปติพฺพตา

ยา เอวรูปา ปุริสสฺส ภริยา

สขี จ ภริยาติ จ สา ปวุจฺจติ  ฯ

…………..

แปลโดยประสงค์ว่า –

…………..

ภริยาที่เห็นสามีแล้วยินดีชื่นบาน

เหมือนเพื่อนพบเพื่อนผู้จากไปนานเพิ่งกลับมา

มีการศึกษา มีศีล มีวัตรปฏิบัติอันดีต่อสามี

บุรุษมีภรรยาลักษณะเห็นปานนี้

พระจอมมุนีตรัสเรียกว่า “สขีภริยา” ภรรยาเยี่ยงสหาย

…………..

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [282] สรุปลักษณะของ “สขีภริยา” ไว้ดังนี้ 

…………..

6. สขีภริยา (ภรรยาเยี่ยงสหาย, ภรรยาที่เป็นเหมือนเพื่อน พบสามีเมื่อใด ก็ปลาบปลื้มดีใจเหมือนเพื่อนพบเพื่อนที่จากไปนาน เป็นผู้มีการศึกษาอบรม มีกิริยามารยาท ความประพฤติดี ภักดีต่อสามี — Sakhī-bhariyā: a wife like a companion; friendly wife)

…………..

ดูก่อนภราดา!

: อย่าเป็นแค่เพื่อนร่วมนอน

: แต่จงเพื่อนถาวรร่วมชีวิต

#บาลีวันละคำ (3,610)

1-5-65 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….