มูล (บาลีวันละคำ 462)

มูล

ภาษาไทยอ่านว่า มูน

ถ้ามีคำอื่นมาสมาสท้ายอ่านว่า มูน-ละ แต่บางคำก็คงอ่านว่า มูน-

บาลีเป็น “มูล” อ่านว่า มู-ละ

“มูล” แปลตามรากศัพท์ว่า “ที่ตั้ง” “ที่งอกขึ้น”

“มูล” ในภาษาลีมีความหมายดังนี้ (เนื่องจากมีความหมายหลายหลาก จึงบอกคำแปลเป็นอังกฤษไว้ด้วยสำหรับเป็นแนวในการแยกความแตกต่าง) –

1. รากไม้ (root)

2. โคน, ก้น (foot, bottom)

3. หลักฐาน, เหตุผล, สาเหตุ, เงื่อนไข (ground for, reason, cause, condition)

4. กำเนิด, บ่อเกิด, พื้นฐาน, รากฐาน (origin, source, foundation, root)

5. ปฐม, เริ่มแรก, ฐาน, เค้าความเดิม, เรื่องเดิม (beginning, base)

6. แก่นสาร, มูลฐาน, ค่า, เงิน, ต้นทุน, ราคา, สินจ้าง (substance, foundation, worth, money, capital, price, remuneration)

พจน.42 บอกความหมายของ “มูล” ในภาษาไทยไว้ดังนี้ –

1. โคน เช่น รุกขมูล

2. ราก, รากเหง้า, เช่น มีโทสะเป็นมูล

3. เค้า เช่น คดีมีมูล

4. ต้น เช่น ชั้นมูล

5. มวล, ทั้งหมด, ทั้งสิ้น, เช่น จัดข้าวของไว้ให้โดยพร้อมมูล เตรียมเอกสารหลักฐานไว้ให้พร้อมมูล

6. อุจจาระสัตว์

7. ขี้หรือเศษของสิ่งต่าง ๆ เช่น มูลไถ = ขี้ไถ

ข้อสังเกต

– “มูล” ในบาลีไม่ได้มีความหมายว่าอุจจาระ ไม่ว่าจะของสัตว์หรือของคน

– “อุจจาระ” หมายถึง “ขี้” แต่ “ขี้” ไม่ได้หมายถึง “อุจจาระ” เสมอไป

: ธรรมะจาก “มูล” –

นิยฺยานิโก  อุตฺตรโณ

ตณฺหามูลวิโสสโน

วิสมูลํ  อาฆาตนํ

เภตฺวา  ปาเปติ  นิพฺพุตึ.

พระธรรมนำข้ามพ้นวังวนอวิชชา

ถอนต้นตัณหาให้เหี่ยวแห้งจนถึงมูลเหตุ

ทำลายกิเลสอันมีมูลเป็นพิษ

ยังมวลมนุษย์ให้ดับสนิทถึงพระนฤพาน

20-8-56

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย