เพลงพระพิราพ (บาลีวันละคำ 4,771)
เพลงพระพิราพ
“เพลง” กับ “พระ” เป็นคำที่เราคุ้นอยู่แล้ว
คำที่ไม่คุ้นคือ “พิราพ”
“พิราพ” อ่านว่า พิ-ราบ
เปิดพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 พจนานุกรมฯ ไม่ได้เก็บคำนี้ไว้
นักเลงบาลีไม่ยอมจำนนง่าย ๆ ถ้า “พิราพ” มาจากบาลี และเรารู้หลักนิยมในภาษาไทยว่า “พ” ในภาษาไทยที่มาจากบาลีสันสกฤต มักแปลงมาจาก “ว” ในบาลีสันสกฤต
“พิราพ” ในภาษาไทยก็ต้องเป็น “วิราว” ในบาลี
“วิราว” ถ้าเป็นคำไทย ก็ถือว่ารูปคำแปลกไปจากคำไทยทั่วไป ลองเสี่ยงเปิดพจนานุกรมฯ พูดภาษานักเลงว่า “วัดดวง”
เชื่อหรือไม่ พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “วิราวะ” ไว้ด้วย!!
พจนานุกรมฯ เก็บคำนี้ไว้เป็น “วิรวะ” และ “วิราวะ” บอกไว้ดังนี้ –
“วิรวะ, วิราวะ : (คำนาม) การร้อง, การเปล่งเสียง, การตะโกน; เสียงเกรียวกราว, เสียงเรียกร้อง. (ป., ส.).”
…………..
“วิรวะ” และ “วิราวะ” เขียนแบบบาลีเป็น “วิรว” อ่านว่า วิ-ระ-วะ และ “วิราว” อ่านว่า วิ-รา-วะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + รุ (ธาตุ = ส่งเสียง) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แปลง อุ ที่ รุ เป็น โอ แผลง โอ เป็น อว (รุ > โร > รว) และแผลง โอ เป็น อาว ได้บ้าง (รุ > โร > ราว) “ด้วยอำนาจปัจจัยเนื่องด้วย ณ”
: วิ + รุ = วิรุ = ณ = วิรุณ > วิรุ > วิโร > วิรว
: วิ + รุ = วิรุ = ณ = วิรุณ > วิรุ > วิโร > วิราว
“วิรว” และ “วิราว” แปลตามศัพท์ว่า “การส่งเสียง” หมายถึง การตะโกน, การคำราม; การร้อง (shouting out, roaring; crying)
“วิรว” และ “วิราว” ใช้ในภาษาไทยเป็น “วิรวะ” และ “วิราวะ” ดังที่พจนานุกรมฯ เก็บไว้
ขยายความ :
บาลี “วิรว” และ “วิราว” สันสกฤตเป็น “วิราว”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีศัพท์ว่า “วิราว” “พิราว” และ “พิราพ” บอกไว้ดังนี้ –
“วิราว, พิราว, พิราพ : (คำนาม) ศัพท์, เสียง; sound, noise.”
ถ้าเป็นไปตามนี้ คำว่า “พิราพ” ที่เป็นชื่อ “เพลงพระพิราพ” ก็มาจากคำบาลีว่า “วิราว” และคำสันสกฤตว่า “วิราว” “พิราว” และ “พิราพ” อาจแปลได้ว่า เพลงที่มีจังหวะลีลาดุจเสียงร้องตะโกน
“พระพิราพ” หรือ “เพลงพระพิราพ” เป็นชื่อเพลงไทยเพลงหนึ่ง หลักวิชาเพลงไทยนับเข้าในประเภทเพลงหน้าพาทย์
คำว่า “หน้าพาทย์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 อธิบายไว้ว่า –
…………..
หน้าพาทย์ : (คำนาม) เพลงประเภทที่ใช้บรรเลงในการแสดงกิริยาอาการเคลื่อนไหวของตัวโขนละคร หรือสำหรับอัญเชิญเทพเจ้า ฤๅษี หรือบูรพาจารย์ ให้มาร่วมชุมนุมในพิธีไหว้ครูหรือพิธีมงคลต่าง ๆ เช่น –
เชิด ใช้ในการเดินทางไกล
เสมอ ใช้ในการเดินระยะใกล้
เสมอมาร สำหรับยักษ์เดิน
เสมอเถร สำหรับฤๅษีเดิน
สาธุการ ใช้ในการแสดงการคารวะสิ่งศักดิ์สิทธิ์และเริ่มพิธีต่าง ๆ
ตระเชิญ ใช้อัญเชิญเทพเจ้าและสิ่งศักดิ์สิทธิ์.
…………..
ที่แสดงรากศัพท์และบรรยายมานี้ ถ้าผิดพลาดหรือไม่ถูกไม่ตรงกับความหมายที่รู้กันในกระบวนเพลงไทย ขอแรงนักฟังเพลงไทยและผู้รู้เพลงไทยได้โปรดชี้แนะและให้ความรู้เกี่ยวกับเพลงนี้ด้วย จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ทั้งเพลงทั้งภาษา เป็นสมบัติล้ำค่าของไทย
: ถ้าไทยไม่ใส่ใจ จะเหลืออะไรเป็นสมบัติของเรา
#บาลีวันละคำ (4,771)
5-7-68
…………………………….
…………………………….