มหัจฉริยะ (บาลีวันละคำ 3,863)

มหัจฉริยะ

มหัจฉริยะ

เช่นเด็กไทยอ่านออกเขียนได้เอง ไม่ต้องมีครูสอน!

อ่านว่า มะ-หัด-ฉะ-ริ-ยะ

แยกศัพท์เป็น มหา + อัจฉริยะ

(๑) “มหา” 

อ่านว่า มะ-หา รูปคำเดิมในบาลีเป็น “มหนฺต” (มะ-หัน-ตะ) รากศัพท์มาจาก มหฺ (ธาตุ = เจริญ) + อนฺต ปัจจัย

: มหฺ + อนฺต = มหนฺต แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ขยายตัว” มีความหมายว่า ยิ่งใหญ่, กว้างขวาง, โต; มาก; สำคัญ, เป็นที่นับถือ (great, extensive, big; much; important, venerable)

“มหนฺต” เป็นคำเดียวกับที่ใช้ในภาษาไทยว่า “มหันต์”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มหันต-, มหันต์ : (คำวิเศษณ์) ใหญ่, มาก, เช่น โทษมหันต์. (เมื่อเข้าสมาสกับศัพท์อื่น เป็น มห บ้าง มหา บ้าง เช่น มหัคฆภัณฑ์ คือ สิ่งของที่มีค่ามาก, มหาชน คือ ชนจำนวนมาก). (ป.).”

ในที่นี้ มหันต– เข้าสมาสกับ อัจฉริยะ เปลี่ยนรูปเป็น “มหา” 

(๒) “อัจฉริยะ” 

เขียนแบบบาลีเป็น “อจฺฉริย” อ่านว่า อัด-ฉะ-ริ-ยะ เช่นเดียวกับในภาษาไทย รากศัพท์มาจาก –

(1) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ, รัสสะ อา เป็น อะ (อา > อ), แปลง จรฺ เป็น จฺฉริย 

: อา + จรฺ = อาจรฺ + กฺวิ = อาจรกฺวิ > อาจร > อจร > อจฺฉริย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งอันบุคคลพึงประพฤติให้ยิ่ง”

(2) อจฺฉร (นิ้วมือ) + อิย ปัจจัย

: อจฺฉร + อิย = อจฺฉริย แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ควรดีดนิ้วให้”

“อจฺฉริย” หมายถึง อัศจรรย์, แปลก, ประหลาด, น่าพิศวง (wonderful, surprising, strange, marvelous)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความเห็นว่า “อจฺฉริย” ตามตัวหนังสือมีความหมายว่า that which happens without a moment’s notice, at the snap of a finger (สิ่งซึ่งเกิดขึ้นโดยไม่บอกกล่าวล่วงหน้าสักนิดเลย, ชั่วดีดนิ้วมือ) 

บาลี “อจฺฉริย” สันสกฤตเป็น “อาศฺจรฺย”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“อาศฺจรฺยฺย, อาศฺจรฺย : (คำคุณศัพท์) อัศจรรย์, ปลาด; astonishing, wonderful; – (คำนาม) ความอัศจรรย์, ความปลาด; astonishment, surprise.”

“อจฺฉริย” ในภาษาไทย ใช้แบบบาลีเป็น “อัจฉริยะ” ก็มี ใช้อิงสันสกฤตเป็น “อัศจรรย์” ก็มี พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

(1) อัจฉริย-, อัจฉริยะ : (คำวิเศษณ์) วิเศษน่าอัศจรรย์, มีความรู้ความสามารถเกินกว่าระดับปรกติมาก. (ป.; ส. อาศฺจรฺย).

(2) อัศจรรย์ : (คำวิเศษณ์) แปลก, ประหลาด. (คำนาม) ปรากฏการณ์อันเนื่องแต่บุญญาภินิหารของพระโพธิสัตว์และพระพุทธเจ้า เช่นเมื่อพระพุทธเจ้าประสูติ ตรัสรู้แสดงปฐมเทศนา ปลงอายุสังขาร และปรินิพพาน จะมีความหวั่นไหวปั่นป่วนของโลกธาตุบังเกิดขึ้น. (ส. อาศฺจรฺย; ป. อจฺฉริย).

มหา + อจฺฉริย ลบสระหน้า คือ อา ที่ มหา (มหา > มห) 

: มหา + อจฺฉริย = มหาจฺฉริย > มหจฺฉริย (มะ-หัด-ฉะ-ริ-ยะ) แปลว่า “แปลกประหลาดอย่างมาก” 

“มหจฺฉริย” ในภาษาไทย ใช้แบบบาลีเป็น “มหัจฉริยะ” ก็มี ใช้อิงสันสกฤตเป็น “มหัศจรรย์” ก็มี พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

(1) มหัจฉริย-, มหัจฉริยะ : (คำวิเศษณ์) น่าอัศจรรย์มาก. (ป.; ส. มหาศฺจรฺย).

(2) มหัศจรรย์ : (คำวิเศษณ์) แปลกประหลาดมาก, น่าพิศวงมาก, ผิดปรกติวิสัยของธรรมชาติ. (ส. มหาศฺจรฺย; ป. มหจฺฉริย).

อภิปราย :

เมื่อปี 2563 มีเยาวชนไทยออกมาชุมนุมเป็นข่าวปรากฏในสังคม เยาวชนที่มาชุมนุมเหล่านั้นประกาศจุดยืนว่า ครูบาอาจารย์ไม่มีบุญคุณ 

มีผู้เขียนข้อความให้ผู้ชุมนุมชูขึ้นให้ผู้ผ่านไปมาพบเห็น และมีผู้ถ่ายภาพข้อความนั้นนำมาเผยแพร่ต่อ

ข้อความนั้นเขียนว่า –

…………..

มีวันนี้เพราะ

อ่านเอง

ไม่ใช่เพราะครูสอน!

…………..

ผู้เขียนบาลีวันละคำแสดงความเห็นไปว่า –

…………..

ก็ต้องแปลว่า –

เกิดมาก็อ่านหนังสือได้เอง

เขียนหนังสือได้เอง

ไม่ต้องมีครูสอน

มหัจฉริยะจริงๆ!!!

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความรู้ สอนกันได้ไม่ยาก

: แต่ความรู้สำนึกถูกผิด ยากที่จะสอนกันได้

#บาลีวันละคำ (3,863)

9-1-66

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

……………………………