อุปถวิธี (บาลีวันละคำ 3,904)
อุปถวิธี
ฝากคำนี้ไว้ในวงวรรณอีกคำหนึ่ง
อ่านว่า อุบ-ปะ-ถะ-วิ-ที
ประกอบด้วยคำว่า อุปถ + วิธี
(๑) “อุปถ”
เขียนแบบบาลีเป็น “อุปฺปถ” (ป ปลา 2 ตัว มีจุดใต้ ปฺ ตัวหน้า) อ่านว่า อุบ-ปะ-ถะ รากศัพท์มาจาก อุ + ปถ
(ก) “อุ” เป็นคำอุปสรรค นักเรียนบาลีท่องจำกันมาว่า “อุ : ขึ้น, นอก”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แสดงความหมายของ “อุ” ไว้ดังนี้ –
(1) “out in an upward direction”, out of, forth (“ออกไปทางทิศเบื้องบน”, ออกมาจาก, ออกไป)
(2) out, out of, away from (ออก; ออกจาก, ห่างจาก)
(3) up high or high up, upwards, on to (ขึ้นสูงหรืออยู่สูง, เบื้องบน, เหนือ)
(4) without (ปราศจาก)
(5) off, out of the way, wrong (นอก, นอกทาง, ผิด)
(ข) “ปถ” อ่านว่า ปะ-ถะ รากศัพท์มาจาก ปถฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + อ (อะ) ปัจจัย
: ปถฺ + อ = ปถ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ที่เป็นเครื่องเดินไป” (2) “ที่เป็นที่ไป” (3) “ที่อันผู้มีกิจน้อยใหญ่เกิดขึ้นดำเนินไป” หมายถึง หนทาง, ถนน, ทาง (path, road, way)
บาลี “ปถ” ในภาษาไทยใช้เป็น “บถ” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“บถ : (คำแบบ) (คำนาม) ทาง เช่น กรรมบถ. (ป. ปถ).”
ในที่นี้คงรูป “ปถ” ตามบาลี
อุ + ปถ ซ้อน ปฺ
: อุ + ปฺ + ปถฺ = อุปฺปถ (อุบ-ปะ-ถะ) แปลตามศัพท์ว่า “ทางที่ปราศจากความเป็นทางที่ควรไป” ( = ทางที่ควรไปคือทางไหน ทางที่เป็น “อุปฺปถ” ไม่มีคือไม่ใช่ทางที่ควรไปนั้น)
“อุปฺปถ” หมายถึง ทางผิด, ถนนที่ไปผิดทาง (wrong way, wrong road)
(๒) “วิธี”
บาลีเป็น “วิธิ” (โปรดสังเกต –ธิ สระ อิ ไม่ใช่ –ธี สระ อี) รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = พิเศษ, วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + ธา (ธาตุ = ทรงไว้) + อิ ปัจจัย, ลบสระท้ายธาตุ (ภาษาไวยากรณ์ว่า “ลบสระหน้า”)
: วิ + ธา > ธ = วิธ + อิ = วิธิ แปลตามศัพท์ว่า “ทรงไว้เป็นพิเศษ”
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิธิ” เป็นอังกฤษ ดังนี้ –
(1) form, way; rule, direction, disposition, method, motto (แบบ, ทาง, กฎ, ทิศทาง, การจัดแจง, วิธี, คำขวัญ)
(2) luck, destiny (โชค, เคราะห์)
“วิธิ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “วิธี”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “วิธี” ในภาษาไทยไว้ว่า –
(1) ทํานองหรือหนทางที่จะทํา เช่น วิธีทำฝอยทอง วิธีสอนคณิตศาสตร์ เลขข้อนี้ทำได้หลายวิธี.
(2) แบบ, แบบอย่าง, เช่น ทำถูกวิธี.
(3) กฎ, เกณฑ์.
(4) คติ, ธรรมเนียม.
อุปฺปถ + วิธิ = อุปฺปถวิธิ (อุบ-ปะ-ถะ-วิ-ทิ) แปลว่า “วิธีที่ผิดทาง” เป็นการสร้างคำขึ้นใหม่ “อุปฺปถ” มีในคัมภีร์ “วิธิ” ก็มีในคัมภีร์ แต่ที่สมาสกันเป็น “อุปฺปถวิธิ” ยังไม่พบในคัมภีร์
“อุปฺปถวิธิ” ใช้แบบไทยเป็น “อุปถวิธี” (อุบ-ปะ-ถะ-วะที)
ขยายความ :
“อุปถวิธี” หมายความว่า ในการดำเนินไปสู่เป้าหมายหรือในการแก้ปัญหาใดๆ ก็ตาม วิธีบรรลุเป้าหมายหรือแก้ปัญหาได้สำเร็จอาจทำได้หลายวิธี คนที่มุ่งแต่จะให้บรรลุผลที่ประสงค์ ไม่คำนึงถึงถูกผิดดีชั่ว อาจทำทุกวิธีแม้จะเป็นวิธีที่ไม่ถูกต้องตามกฎหมายหรือศีลธรรม
วิธีที่ไม่ถูกทางไม่ถูกธรรมเช่นนั้นแหละเรียกว่า “อุปถวิธี”
ต่อไปนี้ เวลาเห็นใครใช้กลโกงหรือลูกเล่นที่ไม่ถูกต้อง ก็ช่วยกันพูดว่า แบบนี้มันเป็น “อุปถวิธี”
ผู้เขียนบาลีวันละคำขอฝากคำว่า “อุปถวิธี” ไว้ในวงวรรณอีกคำหนึ่ง
…………..
ดูก่อนภราดา!
ในการแก้ปัญหา —
: อย่ามองสั้นๆ เพียงแค่แก้ปัญหาได้
: แต่จงมองให้ไกลว่า-ต้องไม่ผิดธรรมผิดทาง
————————–
ภาพประกอบ: จาก google
#บาลีวันละคำ (3,904)
19-2-66
…………………………….
……………………………