โพยมยาน (บาลีวันละคำ 4,107)
โพยมยาน
ยานที่ไปในฟ้า
อ่านว่า พะ-โยม-มะ-ยาน
(พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกคำอ่านไว้)
ประกอบด้วยคำว่า โพยม + ยาน
(๑) “โพยม”
อ่านว่า พะ-โยม พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“โพยม : (คำนาม) ท้องฟ้า, อากาศ, โพยมัน หรือ โพยมาน ก็ใช้. (ส. โวฺยมนฺ).”
พจนานุกรมฯ บอกว่า “โพยม” คำสันสกฤตเป็น “โวฺยมนฺ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“โวฺยมนฺ : (คำนาม) ‘โวยมัน, วโยมัน,’ ฟ้า น้ำ; sky, water.”
โปรดสังเกตว่า สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกคำแปล “โวฺยมนฺ” ไว้ 2 คำ คือ ฟ้า (sky) และ น้ำ (water) แต่ในภาษาไทยเราเข้าใจกันว่า “โพยม” คือ ฟ้า
พจนานุกรมฯ บอกว่า “โพยม” ใช้เป็น “โพยมัน” หรือ “โพยมาน” ด้วย
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –
“โพยมัน, โพยมาน : (คำนาม) โพยม, ท้องฟ้า, อากาศ. (ส.).”
โปรดระวัง : “โพยมัน” และ “โพยมาน” ไม่ใช่อ่านว่า โพย- เหมือนโพยหวย)
พจนานุกรมฯ บอกคำอ่านไว้ว่า –
“โพยมัน” อ่านว่า พะ-โย-มัน
“โพยมาน” แต่อ่านว่า พะ-โย-มาน
สันสกฤต “โวฺยมนฺ” เทียบบาลีก็ควรเป็น “โวฺยม” แต่ในคัมภีร์บาลีไม่พบคำว่า “โวฺยม”
(๒) “ยาน”
บาลีอ่านว่า ยา-นะ รากศัพท์มาจาก ยา (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไป) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)
: ยา + ยุ > อน = ยาน แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องไปสู่ที่ปรารถนา” หรือ “สิ่งสำหรับทำให้เคลื่อนไป”
“ยาน” (นปุงสกลิงค์) ในบาลีหมายถึง –
(1) การไป, การดำเนินไป (going, proceeding)
(2) ยาน, พาหนะ (carriage, vehicle)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –
“ยาน ๑ : (คำนาม) เครื่องนําไป, พาหนะต่าง ๆ เช่น รถ เกวียน เรือ, มักใช้เข้าคู่กับคำ พาหนะ เป็น ยานพาหนะ. (ป., ส.).”
โวฺยมนฺ > โวฺยม + ยาน = โวฺยมยาน แปลตามศัพท์ว่า “ยานที่ไปในฟ้า”
“โวฺยมยาน” ใช้ในภาษาไทยเป็น “โพยมยาน” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“โพยมยาน : (คำนาม) ยานที่แล่นไปในฟ้า.”
เป็นที่เข้าใจกันว่า “โพยมยาน” ก็คือ เครื่องบิน
พจนานุกรม สอ เสถบุตร บอกว่า เครื่องบิน ภาษาอังกฤว่า flying machine, airplane
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี ไม่มีคำแปล flying machine และ airplane เป็นบาลี แต่มีคำว่า airship แปลเป็นบาลีว่า “โวฺยมยาน” (วฺโย-มะ-ยา-นะ)
บาลีไม่พบคำว่า “โวฺยม” ดังนั้น คำว่า “โวฺยมยาน” ตามคำแปลในพจนานุกรมอังกฤษ-บาลี จึงเป็นคำที่ยืมมาจากสันสกฤต
อภิปราย :
“โวฺยมยาน” พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลมาจากคำอังกฤษว่า airship
air ก็คือ ท้องฟ้า, อากาศ = โวฺยม > โพยม
ship แปลว่า เรือ : airship = เรือในอากาศ ตรงกับคำไทยว่า “เรือบิน”
“เรือบิน” ก็แปลได้ตรงตัวกับ airship
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกว่า “เรือบิน” คือ เครื่องบิน
สรุปว่า airship > เรือบิน > เครื่องบิน > โพยมยาน > โวฺยมยาน หมายถึงสิ่งเดียวกันคือ “ยานที่แล่นไปในฟ้า”
…………..
ดูก่อนภราดา!
: หนีไปกลางอากาศ ก็ไม่พ้น
: ปลาตไปอยู่กลางสมุทร ก็ไม่พ้น
: มุดเข้าไปใต้ภูเขาเข้าถ้ำ ก็ไม่พ้น
: สถานที่อันจะหนีพ้นบาปกรรมนั้นบมิได้มี
#บาลีวันละคำ (4,107)
10-9-66
…………………………….
…………………………….