มิจฉาอาชีวะ (บาลีวันละคำ 4,106)

มิจฉาอาชีวะ

มิจฉาอาชีวะในบาลี

บางทีก็เหมือนมิจฉาชีพในไทย

อ่านว่า มิด-ฉา-อา-ชี-วะ

ประกอบด้วยคำว่า มิจฉา + อาชีวะ

(๑) “มิจฉา”

เขียนแบบบาลีเป็น “มิจฺฉา” (มีจุดใต้ จฺ) อ่านว่า มิด-ฉา เป็นศัพท์จำพวกนิบาต ไม่แจกด้วยวิภัตติ คือคงรูปเดิมเสมอ 

“มิจฺฉา” แปลว่า “ผิด” ถ้าอยู่ตามลำพังมีฐานะเป็นกริยาวิเศษณ์ มีความหมายว่า อย่างผิดๆ, ด้วยวิธีผิด, ไม่ถูก, เก๊, หลอกๆ (wrongly, in a wrong way, wrong –, false) ถ้าใช้ประกอบข้างหน้าคำนาม ก็ทำหน้าที่ขยายความให้รู้ว่า นามคำนั้นมีความหมายว่าผิด เช่น “มิจฉาชีพ” = อาชีพที่ผิด

(๒) “อาชีวะ”

เขียนแบบบาลีเป็น “อาชีว” อ่านว่า อา-ชี-วะ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + ชีวฺ (ธาตุ = เป็นอยู่) + อ (อะ) ปัจจัย

: อา + ชีวฺ = อาชีว + อ = อาชีว แปลตามศัพท์ว่า “การเป็นเหตุให้เป็นอยู่ได้” คือ “การเลี้ยงชีวิต” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “อาชีว” ว่า livelihood, mode of living, living, subsistence (การทำมาหากิน, วิถีดำรงชีวิต, ความเป็นอยู่, อาชีวะ)

บาลี “อาชีว” สันสกฤตก็เป็น “อาชีว” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า – 

(สะกดตามต้นฉบับ)

“อาชีว : (คำนาม) เครื่องอาศรัยเลี้ยงชีพ, เครื่องอาศรัย; livelihood, subsistence, means of living.”

อาชีว ใช้ในภาษาไทย แผลง ว เป็น พ เป็น “อาชีพ” แต่ที่คงเป็น “อาชีว” ก็มี โดยเฉพาะเมื่อมีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย เช่น อาชีวศึกษา

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อาชีพ, อาชีว-, อาชีวะ : (คำนาม) การเลี้ยงชีวิต, การทํามาหากิน; งานที่ทําเป็นประจําเพื่อเลี้ยงชีพ. (ป., ส.).”

จะเห็นได้ว่า “อาชีว–อาชีพ” ความหมายตามบาลีสันสกฤตเน้นไปที่ “การมีชีวิตรอด” (ยังไม่ตาย) ซึ่งเป็นความหมายเดิมแท้ แต่ความหมายตามภาษาไทยและที่แปลออกจากภาษาไทยเน้นไปที่ “การประกอบอาชีพ” (การทำงาน)

ความหมายสั้นๆ ของ “อาชีว–อาชีพ” ก็คือ วิธีการที่จะอยู่รอด หรือวิธีการที่จะไม่อดตาย

มิจฺฉา + อาชีว = มิจฺฉาอาชีว (มิด-ฉา-อา-ชี-วะ) แปลว่า “เลี้ยงชีพในทางที่ผิด” (wrong living)

โปรดสังเกตว่า “มิจฺฉาอาชีว” ใช้กฎการสมาสโดยไม่สนธิ คือยังคงเป็น “มิจฺฉา-อาชีว” ไม่เป็น “มิจฺฉาชีว”

“มิจฺฉาอาชีว” ใช้ในภาษาไทยเป็น “มิจฉาอาชีวะ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มิจฉาอาชีวะ : (คำนาม) การเลี้ยงชีพในทางผิด.”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ว่า 

…………..

มิจฉาอาชีวะ : เลี้ยงชีพผิด ได้แก่หาเลี้ยงชีพในทางทุจริตผิดวินัยหรือผิดศีลธรรม เช่น หลอกลวงเขา เป็นต้น (ข้อ ๕ ใน มิจฉัตตะ ๑๐)

…………..

ขยายความ :

“มิจฺฉาอาชีว” หรือ “มิจฉาอาชีวะ” ในบาลีท่านให้คำนิยามหรือจำกัดความหมายไว้ดังนี้ –

…………..

กตโม  จ  ภิกฺขเว  มิจฺฉาอาชีโว.

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็มิจฉาอาชีวะเป็นไฉน?

กุหนา = การโกง

ลปนา = การล่อลวง

เนมิตฺตกตา = การตลบตะแลง

นิปฺเปสิกตา = การทำอุบายโกง

ลาเภน  ลาภํ  นิชิคึสนตา = การเอาลาภต่อลาภ

อยํ  ภิกฺขเว  มิจฺฉาอาชีโว.

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้คือมิจฉาอาชีวะ

ที่มา: มหาจัตตารีสกสูตร มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ พระไตรปิฎกเล่ม 14 ข้อ 275

…………..

แถม :

ภาษาไทยมีคำว่า “มิจฉาชีพ” ซึ่งมีที่มาอย่างเดียวกับ “มิจฺฉาอาชีว” ในบาลี พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“มิจฉาชีพ : (คำนาม) การหาเลี้ยงชีวิตในทางผิด, อาชีพที่ผิดกฎหมาย, เช่น เขาประกอบมิจฉาชีพ. (คำวิเศษณ์) ที่หาเลี้ยงชีวิตในทางผิด, ที่ประกอบอาชีพผิดกฎหมาย, เช่น พวกมิจฉาชีพ. (ป. มิจฺฉา + อาชีว).”

…………..

ดูก่อนภราดา!

: มิจฉาชีพอาจช่วยให้รอดตายได้

: แต่ไม่อาจช่วยให้รอดจากนรกได้เลย

#บาลีวันละคำ (4,106)

9-9-66

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….