ทศนิยม (บาลีวันละคำ 4,135)

ทศนิยม

หญ้าปากคอกอีกคำหนึ่ง

อ่านว่า ทด-สะ-นิ-ยม

ประกอบด้วยคำว่า ทศ + นิยม

(๑) “ทศ” 

บาลีเป็น “ทส” (บาลี ส เสือ สันสกฤต ศ ศาลา) อ่านว่า ทะ-สะ เป็นศัพท์สังขยา (คำที่ใช้นับจำนวน) แปลว่า สิบ (จำนวน 10) 

โปรดสังเกตว่า “ทส” บาลีอ่านว่า ทะ-สะ ก็จริง แต่เมื่อนำมาใช้ในภาษาไทย (เป็น “ทศ” รูปสันสกฤต) เราอ่านว่า ทด ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย (อย่างในที่นี้มี “นิยม” มาสมาส) เราอ่านว่า ทด-สะ- ไม่ใช่ ทะ-สะ-

(๒) “นิยม” 

บาลีอ่านว่า นิ-ยะ-มะ รากศัพท์มาจาก นิ (คำอุปสรรค = เข้า, ลง) + ยมุ (ธาตุ = สงบ, ระงับ) + อ (อะ) ปัจจัย

: นิ + ยมฺ = นิยมฺ + อ = นิยม (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ข้อที่ต้องกำหนดด้วยเวลาเป็นต้น” (คือ เหตุผลที่จะนำมาใช้เป็นข้อกำหนดมีหลายอย่าง หนึ่งในหลายอย่างนั้นคือกาลเวลา)

“นิยม” ในบาลีใช้ในความหมายว่า –

(1) การสำรวม, การบังคับยับยั้ง, การฝึกฝน, การควบคุมตนเอง (restraint, constraint, training, self-control)

(2) การกำหนดแน่, ความแน่นอน, การจำกัด (definiteness, certainty, limitation)

(3) กฎธรรมชาติ, กฎของจักรวาล (natural law, cosmic order)

ความหมายของ “นิยม” ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“นิยม : (คำแบบ) (คำนาม) การกำหนด. (ป., ส.). (คำกริยา) ชมชอบ, ยอมรับนับถือ, ชื่นชมยินดี, ใช้ประกอบท้ายคำสมาสบางคำใช้เป็นชื่อลัทธิ เช่น ลัทธิชาตินิยม ลัทธิสังคมนิยม.”

ทศ + นิยม = ทศนิยม (ทด-สะ-นิ-ยม) แปลตามศัพท์ว่า “กำหนดด้วยสิบ” หมายถึง จำนวนที่เต็มสิบ คือครบสิบครั้งหนึ่งก็ถือว่าเป็นจำนวนเต็มสิบครั้งหนึ่ง เช่น สิบ ยี่สิบ สามสิบ สี่สิบ เป็นต้น จำนวนในระหว่างนี้ คือ 1 ถึง 9 11 ถึง 19 เป็นต้น ไม่ใช่จำนวนที่เต็มสิบ

ที่ว่ามานี้เป็นความหมายตามความเข้าใจพื้นฐานของคนทั่วไป หรือความเข้าใจแบบชาวบ้าน

แต่ความหมายทางวิชาการของ “ทศนิยม” เป็นอีกอย่างหนึ่ง ดังที่พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ – 

“ทศนิยม : (คำนาม) จำนวนจริงในรูปเลขฐานสิบ โดยกำหนดจุดจุดหนึ่งให้ตัวเลขที่อยู่ข้างหน้าจุดแสดงจำนวนเต็ม ตัวเลขที่อยู่ข้างหลังจุดแสดงจำนวนที่เป็นส่วนของสิบ ร้อย พัน ไปเรื่อย ๆ เช่น ๘๕๖.๑๒๘ ล้านบาท หมายความว่า แปดร้อยห้าสิบหกล้านหนึ่งแสนสองหมื่นแปดพันบาท. (อ. decimal).”

คำว่า “ทศนิยม” เป็นศัพท์บัญญัติเทียบคำอังกฤษว่า decimal

พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล decimal เป็นไทยว่า ตามแบบทศนิยม, เลขทศนิยม

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล decimal เป็นบาลีดังนี้: 

dasabhāgika ทสภาคิก (ทะ-สะ-พา-คิ-กะ) = ประกอบด้วยจำนวนสิบ, จำนวนที่ประกอบด้วยสิบส่วน

…………..

ดูก่อนภราดา!

: มากมาจากน้อย

: ร้อยมาจากสิบ

: ทำบุญวันละน้อย

: ทำไม่ถอยคนทำก็ลอยเข้าถึงทิพย์

: ปฏิบัติธรรมวันละน้อย

: ปฏิบัติไม่ถอย กิเลสก็หลุดลอยหายลิบ

#บาลีวันละคำ (4,135)

8-10-66 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….