อาจะริเย (บาลีวันละคำ 4,438)

อาจะริเย

ไม่ใช่ อาจาริเย

ผู้เขียนบาลีวันละคำเปิดดูคำขอขมาที่ปรากฏในเว็บไซต์ต่าง ๆ ที่พบมากที่สุดจะขึ้นต้นว่า “อาจาริเย ปะมาเทนะ”

โปรดทราบทั่วกันว่า “อาจาริเย” เป็นคำที่ผิด

คำที่ถูกต้องคือ “อาจะริเย”

เขียนแบบบาลีเป็น “อาจริเย” อ่านว่า อา-จะ-ริ-เย

โปรดสังเกตให้ดี อา-จะ– ไม่ใช่ อา-จา–

“อาจริเย” รูปคำเดิมเป็น “อาจริย” อ่านว่า อา-จะ-ริ-ยะ รากศัพท์มาจาก –

(1) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย

: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ประพฤติเอื้อเฟื้อเกื้อกูลแก่ศิษย์” 

(2) อา (จากศัพท์ “อาทิ” = เบื้องต้น) + จรฺ (ธาตุ = ศึกษา) + อิย ปัจจัย

: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยังศิษย์ให้ศึกษามาแต่ต้น” 

(3) อา (จากศัพท์ “อาทร” = เอื้อเฟื้อ, เอาใจใส่) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย

: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันศิษย์พึงประพฤติ คือปรนนิบัติด้วยความเอาใจใส่”

(4) อา (แข็งแรง, จริงจัง, ยิ่งใหญ่) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย

: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้บำเพ็ญประโยชน์สุขแก่ศิษย์อย่างดียิ่ง”

(5) อา (แทนศัพท์ “อภิมุขํ” = ข้างหน้า, ตรงหน้า) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย

: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันศิษย์พึงประพฤติทำไว้ข้างหน้า” (คือศิษย์พึงดำเนินตาม)

(6) อา (แทนศัพท์ “อาปาณโกฏิกํ” = ตลอดชีวิต) + จรฺ (ธาตุ = ประพฤติ) + อิย ปัจจัย

: อา + จรฺ = อาจรฺ + อิย = อาจริย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้อันศิษย์พึงประพฤติ คือพึงปรนนิบัติตลอดชีวิต”

“อาจริย” แปลทับศัพท์เป็นรูปสันสกฤตว่า อาจารย์ (a teacher)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“อาจารย์ : (คำนาม) ผู้สั่งสอนวิชาความรู้; คําที่ใช้เรียกนําหน้าชื่อบุคคลเพื่อแสดงความยกย่องว่ามีความรู้ในทางใดทางหนึ่ง. (ส.; ป. อาจริย).”

บาลี “อาจริย” สันสกฤตเป็น “อาจารฺย” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“อาจารฺย : (คำนาม) ครู, ผู้สั่งสอน; a teacher.”

คำนี้สันสกฤตเป็น “อาจารฺย” ตรงกับที่เราเอามาใช้ในภาษาไทยเป็น “อาจารย์” 

โปรดสังเกตว่า สันสกฤตเป็น “อาจารฺย”

ไม่ใช่ “อาจาริย”

และบาลีก็เป็น “อาจริย” 

ไม่ใช่ “อาจาริย”

“อาจริย” แจกด้วยวิภัตตินามที่เจ็ด (สัตตมีวิภัตติ) เอกวจนะ ปุงลิงค์ เปลี่ยนรูปเป็น “อาจริเย” 

ขอย้ำให้สังเกต “อาจริเย” 

ไม่ใช่ “อาจาริเย”

“อาจริเย” เขียนแบบคำอ่านเป็น “อาจะริเย”

อา-จะ-

ไม่ใช่ อา-จา-

ขยายความ :

ข้อความคำขอขมาเฉพาะท่อนนี้ตามที่นิยมใช้กันเป็นดังนี้ –

เขียนแบบบาลี:

อาจริเย  ปมาเทน  ทฺวารตฺตเยน  กตํ, สพฺพํ  อปราธํ  ขมถ  เม  ภนฺเต.

เขียนแบบคำอ่าน:

อาจะริเย  ปะมาเทนะ  ท๎วารัตตะเยนะ  กะตัง, สัพพัง  อะปะราธัง  ขะมะถะ  เม  ภันเต.

คำแปล: 

โทษล่วงเกินทั้งหมดที่ข้าพเจ้าทำลงไปแล้วทางไตรทวาร ด้วยความประมาทพลาดพลั้งในอาจารย์ ขอท่านโปรดยกโทษให้ข้าพเจ้าด้วยเถิด

…………..

หมายเหตุ:

บาลีวันละคำวันนี้ประสงค์จะชี้แจงเฉพาะคำว่า “อาจริเย” ไม่ใช่ “อาจาริเย” ในคำขอขมาท่อนหนึ่งเท่านั้น คำขอขมาเต็ม ๆ คำรับขมา และรายละเอียดอื่น ๆ ยังมีอีก พึงศึกษาหาความรู้ต่อไปเทอญ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: การยกโทษเป็นหน้าที่ของผู้ถูกกระทำ

: แต่ผลของกรรมคนทำต้องรับเอาเอง

#บาลีวันละคำ (4,438)

6-8-67 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….