พุทธภารตี (บาลีวันละคำ 4,575)

พุทธภารตี

แปลว่าอะไร

อ่านว่า พุด-ทะ-พา-ระ-ตี

ประกอบด้วยคำว่า พุทธ + ภารตี

(๑) “พุทธ”

เขียนแบบบาลีเป็น “พุทฺธ” (โปรดสังเกต มีจุดใต้ ทฺ) อ่านว่า พุด-ทะ รากศัพท์มาจาก พุธฺ (ธาตุ = รู้) + ต ปัจจัย, แปลง ธฺ ที่สุดธาตุเป็น ทฺ, แปลง ต เป็น ธฺ (นัยหนึ่งว่า แปลง ธฺ ที่สุดธาตุกับ ต เป็น ทฺธ)

: พุธฺ + ต = พุธฺต > พุทฺต > พุทฺธ (พุธฺ + ต = พุธฺต > พุทฺธ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้รู้ทุกอย่างที่ควรรู้”

“พุทฺธ” แปลตามศัพท์ได้หลายนัย ความหมายตามที่เข้าใจกันทั่วไปมักแปลว่า –

(1) ผู้รู้ = รู้สรรพสิ่งตามความเป็นจริง

(2) ผู้ตื่น = ตื่นจากกิเลสนิทรา ความหลับไหลงมงาย

(3) ผู้เบิกบาน = บริสุทธิ์ผ่องใสเต็มที่

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “พุทฺธ” ว่า –

One who has attained enlightenment; a man superior to all other beings, human & divine, by his knowledge of the truth, a Buddha (ผู้ตรัสรู้, ผู้ดีกว่าหรือเหนือกว่าคนอื่นๆ รวมทั้งมนุษย์และเทพยดาด้วยความรู้ในสัจธรรมของพระองค์, พระพุทธเจ้า)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“พุทธ, พุทธ-, พุทธะ : (คำนาม) ผู้ตรัสรู้, ผู้ตื่นแล้ว, ผู้เบิกบานแล้ว, ใช้เฉพาะเป็นพระนามของพระบรมศาสดาแห่งพระพุทธศาสนา เรียกเป็นสามัญว่า พระพุทธเจ้า. (ป.).”

(๒) “ภารตี” 

บาลีอ่านว่า พา-ระ-ตี รากศัพท์มาจาก ภรต (นามของฤๅษีตนหนึ่ง) + ณี ปัจจัย, ลบ ณ (ณี > อี), ทีฆะ อะ ที่ ภ-(รต) เป็น อา (ภรต > ภารต)

: ภรต + ณี = ภรตณี > ภรตี > ภารตี แปลตามศัพท์ว่า “ถ้อยคำหรือภาษาของฤๅษีภรตะผู้แต่งตำรา” หมายถึง ภาษา, คำพูด, ถ้อยคำ (speech, language, word)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ภารตี” ไว้ด้วยบอกไว้ว่า –

“ภารตี : (คำนาม) ชื่อหนึ่งของพระสุรัสวดี.”

“ภารตี” ในบาลี ใช้ในภาษาไทยเป็น “ภารดี” (บาลี ต เต่า ภาษาไทย ด เด็ก) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ภารดี : (คำนาม) ถ้อยคำ, คำพูด, ภาษา. (ส. ภารติ).”

พุทฺธ + ภารตี = พุทฺธภารตี เขียนแบบไทยเป็น “พุทธภารตี” (ไม่มีจุดใต้ ท) อ่านว่า พุด-ทะ-พา-ระ-ตี แปลตามความคุ้นเคยว่า “ถ้อยคำของพระพุทธเจ้า” หรือถ้าจะแปลให้เป็นกลาง ๆ ก็แปลว่า “ถ้อยคำของผู้รู้”

“พุทธภารตี” เป็นคำที่มีผู้นำมาตั้งเป็นชื่อหนังสือเล่มหนึ่ง รวบรวมถ้อยคำของผู้รู้ทั้งหลายมาแต่งขึ้นเป็นภาษาบาลี มีคำโปรยหน้าปกว่า “๒๐๐ บาลี นำชีวีสู่ความสำเร็จ” 

ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นว่า คำว่า “พุทธภารตี” มีความหมายดี จึง “ฉวยโอกาส” นำมาเขียนเป็นบาลีวันละคำ

ขยายความ :

“ภารตี” มีคำแปลตามศัพท์ว่า “ถ้อยคำหรือภาษาของฤๅษีภรตะผู้แต่งตำรา” 

“ฤๅษีภรตะ” คือใคร?

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ภรต” ไว้ บอกไว้ว่า –

“ภรต, ภรต– : (คำนาม) ผู้เต้นรำ, ผู้แสดงละคร. (ส.).”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ภรต” บอกไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ภรต : (คำนาม) พระภรต, อนุชาของพระราม; โอรสของทุษยันต์ อันเกิดด้วยศกุนตลา; นามของมุนิรูปหนึ่ง; นามของประสิทธลิปิการผู้หนึ่ง; นรรตก, นักฟ้อน; วิเทศิน, ผู้ชาวดอย; ช่างถัก, ช่างทอ-ช่างสาน; วงศ์วานของภรต; Bharata, the younger brother of Rāma; the son of Dushyanta by Śakuntala; the name of a Muni; the name of a celebrated writer; an actor, a dancer; a barbarian, a mountaineer; a weaver; a descendant of Bharata.”

ศึกษาคัมภีร์บาลีจะพบว่า “ภรต” เป็นคำที่นิยมใช้เป็นชื่อผู้ชายชาวชมพูทวีปกันมาก แม้แต่คำว่า “ภารต” ที่หมายถึงประเทศอินเดียหรือชาวอินเดีย ก็ว่ามาจากชื่อ “ภรต” นี่เอง

แถม :

ขอยกคำจากพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มาแถมให้ 2 คำดังนี้ –

(1) ภารต, ภารต– : (คำนาม) ชาวอินเดีย; คนแสดงละคร. (ส.).

(2) ภารตวิทยา : (คำนาม) วิชาที่เกี่ยวกับประเทศอินเดีย มีศาสนา ปรัชญา วัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ ภาษา วรรณคดี เป็นต้น. (ส.).

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถึงรู้อื่นหมื่นแสนทั่วแดนไตร

: ไม่รู้ใจของตนคือคนพาล

#บาลีวันละคำ (4,575)

21-12-67 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….