อินทรี ไม่มี ย ยักษ์ (บาลีวันละคำ 4,583)

อินทรี ไม่มี ย ยักษ์

ถ้ายังไม่รู้หลัก ก็ต้องพึ่งพจนานุกรม

ในภาษาไทย คำที่อ่านว่า อิน-ซี 

สะกดเป็น “อินทรีย์” มี ย การันต์ ก็มี 

สะกดเป็น “อินทรี” ไม่มี ย การันต์ ก็มี

(๑) “อินทรีย์” (มี ย การันต์)

เขียนแบบบาลีเป็น “อินฺทฺริย” (มีจุดใต้ นฺ และ ทฺ) อ่านว่า อิน-เทฺรียะ รากศัพท์มาจาก อินฺท + ร อาคม + อิย ปัจจัย 

(ก) “อินฺท” รากศัพท์มาจาก อิทิ (ธาตุ = เป็นใหญ่ยิ่ง) ลงนิคหิตอาคมต้นธาตุ แปลงนิคหิตเป็น นฺ (อิทิ > อึทิ > อินฺทิ) + อ (อะ) ปัจจัย, ลบสระที่สุดธาตุ (อิทิ > อิท)

: อิทิ > อึทิ (อิง-ทิ) > อินฺทิ > อินฺท + อ = อินฺท แปลตามศัพท์ว่า “ผู้กระทำความเป็นใหญ่ยิ่ง” หมายถึง พระอินทร์, ผู้เป็นเจ้า, ผู้เป็นหัวหน้า, พระราชา, ผู้ปกครอง

(ข) : อินฺท + ร = อินฺทร + อิย = อินฺทริย > อินฺทฺริย (นปุงสกลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “เป็นของพระอินทร์” (belonging to Indra) (2) “เป็นของผู้ปกครอง” (belonging to the ruler)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ไขความคำว่า “อินฺทฺริย” (ตามความเข้าใจของฝรั่ง) ไว้ดังนี้ –

(1) faculty, function (สมรรถพล = กำลังแห่งความสามารถ, การทำงาน)

(2) kind, characteristic, determinating principle, sign, mark (ชนิด, ลักษณะ, หลักที่เป็นตัวกำหนด, เครื่องแสดง, เครื่องหมาย)

(3) principle, controlling force (หลักการ, กำลังที่ควบคุม)

(4) category (ประเภท)

บาลี “อินฺทฺริย” ภาษาไทยใช้ว่า “อินทรีย์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ดังนี้ –

“อินทรีย-, อินทรีย์ : (คำนาม) ร่างกายและจิตใจ เช่น สํารวมอินทรีย์; สติปัญญา เช่น อินทรีย์แก่กล้า; สิ่งมีชีวิต. (ป., ส. อินฺทฺริย).”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกความหมายทางธรรมของ “อินทรีย์”ไว้ว่า –

…………..

อินทรีย์ : ความเป็นใหญ่, สภาพที่เป็นใหญ่ในกิจของตน, ธรรมที่เป็นเจ้าการในการทำหน้าที่อย่างหนึ่งๆ เช่น ตาเป็นใหญ่หรือเป็นเจ้าการในการเห็น หูเป็นใหญ่ในการได้ยิน วิริยะเป็นเจ้าการในการครอบงำเสียซึ่งความเกียจคร้าน เป็นต้น 

…………..

(๒) “อินทรี” (ไม่มี ย การันต์)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “อินทรี” ไว้ 2 คำ บอกไว้ดังนี้ –

(1) อินทรี ๑ : (คำนาม) ชื่อนกขนาดใหญ่หลายชนิด ในวงศ์ Accipitridae ขามีขนปกคลุม เล็บและกรงเล็บแข็งแรงใช้ในการจับเหยื่อ บินร่อนเป็นวงกลมในระดับสูงเพื่อจ้องหาเหยื่อ ทำรังแบบง่าย ๆ ด้วยกิ่งไม้บนต้นไม้สูง เช่น อินทรีหัวสีนวล [Haliaeetus leucoryphus (Pallas)]อินทรีดำ [I ctinaetus malayensis (Temminck)] อินทรีหัวไหล่ขาว (Aquila heliaca Savigny).

(2) อินทรี ๒ : (คำนาม) ชื่อปลาทะเลขนาดใหญ่ทุกชนิดในสกุล Scomberomorus วงศ์ Scombridae ลำตัวแบนข้างเรียวยาว คอดหางเล็กมีสันเนื้อ ๓ แนวอยู่ที่โคนหาง หัวแหลม ปากกว้าง ปลายขากรรไกรบนและล่างยาวเสมอกัน เกล็ดเป็นแบบเกล็ดเรียบมีขนาดเล็กมาก ด้านหลังมีสีเทาดำอมฟ้าหรือน้ำเงิน ด้านท้องมีสีเงิน ข้างลำตัวมีลวดลายเป็นสีดำคล้ำแตกต่างกันชัดเจนระหว่างชนิดและเป็นที่มาของชื่อ คือ อินทรีบั้ง [S. commerson (Lacepède)] อินทรีจุด [S. guttatus (Bloch & Schneider)] อินทรีแท่งหรืออินทรีแท่งดินสอ [S. lineolatus Cuvier].

พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “อินทรี” (ไม่มี ย การันต์) เป็นภาษาอะไรหรือมาจากภาษาอะไร จึงต้องสันนิษฐานไว้เป็นเบื้องต้นว่า เป็นคำไทย

ขยายความ :

ผู้เขียนบาลีวันละคำเห็นโพสต์ของญาติมิตรท่านหนึ่ง สะกดชื่อปลาเป็น “ปลาอินทรีย์” (มี ย การันต์) จึงเป็นที่มาของบาลีวันละคำวันนี้

พจนานุกรมคือ ระเบียบปฏิบัติทางภาษา แม้จะอ้างว่าพจนานุกรมไม่ใช่กฎหมาย แต่พจนานุกรมก็มีคติอย่างเดียวกับกฎหมาย คือเป็นระเบียบปฏิบัติร่วมกันอย่างหนึ่งของผู้อยู่ในสังคมเดียวกัน 

ยังไม่ปรากฏเลยว่า การปฏิบัติตามระเบียบปฏิบัติทางภาษาที่พจนานุกรมกำหนดไว้นั้นเป็นเรื่องไม่ดี มีโทษ หรือได้ก่อให้เกิดความเสียหายอย่างใดอย่างหนึ่งขึ้นในสังคม จึงไม่มีเหตุผลใด ๆ เลยที่ผู้อยู่ร่วมกันในสังคมจะไม่ปฏิบัติตามระเบียบปฏิบัติทางภาษาที่พจนานุกรมกำหนดไว้

ถ้ายังไม่รู้ หรือไม่แน่ใจ ก็ต้องเปิดพจนานุกรม และควรเปิดอยู่เสมอด้วย จะเปิดจากเล่มกระดาษ เปิดจากโปรแกรม หรือเปิดจากเว็บไซต์ ก็สามารถทำได้โดยสะดวก

อนึ่ง ระเบียบปฏิบัติทางภาษาที่พจนานุกรมกำหนดไว้ เช่นคำว่า “ปลาอินทรี” ให้สะกดอย่างนี้ (-อินทรี ไม่ต้องมี ย การันต์) เป็นต้น ถ้าใครไม่เห็นด้วย และเห็นว่าควรสะกดอย่างไรจึงจะถูก ก็สามารถแสดงความเห็นแย้งไปยังหน่วยงานที่รับผิดชอบ-เช่น ราชบัณฑิตยสภาเป็นต้น อธิบายไปว่าไม่เห็นด้วยเพราะเหตุไร คำนี้ควรสะกดอย่างไรด้วยเหตุผลอะไร เมื่อหน่วยงานที่รับผิดชอบได้รับความเห็นแย้งแล้ว และเปิดการพิจารณา ถ้าประสงค์จะขอเข้าไปชี้แจงเพิ่มเติมด้วยตนเอง ก็สามารถทำได้ ถ้าหน่วยงานที่รับผิดชอบเห็นชอบกับข้อเสนอ และประกาศแก้ไขให้เป็นไปตามที่เสนอ คราวนี้ทุกคนก็จะสะกดคำนั้นด้วยความสบายใจ หน่วยงานที่รับผิดชอบและคนทั้งหลายก็มีแต่จะขอบคุณท่านผู้เสนออีกด้วย 

การทำตามขั้นตอนเช่นนี้ย่อมเป็นการปฏิบัติที่ถูกต้องตามมาตรฐานของชาติที่เจริญแล้ว และในระหว่างที่ยังไม่มีการแก้ไขเป็นอย่างอื่น การปฏิบัติตามระเบียบปฏิบัติทางภาษาที่พจนานุกรมกำหนดไว้ ก็ย่อมเป็นการปฏิบัติที่ถูกต้องตามมาตรฐานของชาติที่เจริญแล้วด้วยเช่นกัน

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้าเห็นระเบียบวินัยเป็นเรื่องน่ารำคาญ

: ก็ควรไปอยู่ป่าหิมพานต์คนเดียว

#บาลีวันละคำ (4,583)

29-12-67 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….