อิธโลก – ปรโลก (บาลีวันละคำ 4,635)

อิธโลก – ปรโลก

โลกนี้ – โลกหน้า

“อิธโลก” อ่านว่า อิ-ทะ-โลก

“ปรโลก” อ่านว่า ปะ-ระ-โลก

มีคำบาลี 3 คำ คือ “อิธ” “ปร” “โลก”

(๑) “อิธ” 

อ่านว่า อิ-ทะ รากศัพท์มาจาก อิม (สรรพนาม = นี้) + ธ ปัจจัยในอัพยยศัพท์, ลบ ม ที่สุดศัพท์

: อิม + ธ = อิมธ > อิธ แปลตามศัพท์ว่า “ใน-นี้”

หนังสือ “บาลีไวยากรณ์ วจีวิภาคที่ ๒ นามและอัพยยศัพท์” พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส บอกไว้ว่าว่า –

… ปัจจัยทั้งหลาย คือ  ตฺร  ตฺถ  ห  ธ  ธิ  หึ  หํ  หิญฺจนํ  ว  เป็นเครื่องหมายสัตตมีวิภัตติ …

กล่าวคือ เมื่อประกอบท้ายสรรพนาม ให้แปลเหมือนประกอบด้วยสัตตมีวิภัตติ (วิภัตติที่เจ็ด) โดยมากนิยมใช้อายตนิบาต (คำเชื่อม) ว่า “ใน-”

ดังนั้น “อิธ” จึงแปลว่า “ใน-นี้” (เติมคำนามลงไปตามแต่บริบท เช่น ในที่นี้ ในบ้านนี้ ฯลฯ)

ในกรณีที่ใช้เป็นวิเสสนะ (คำขยาย) “อิธ” แปลว่า “นี้” เช่น “อิธ  เคเห”

เคเห = ในบ้าน

อิธ = นี้

อิธ  เคเห = ในบ้านนี้

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ขยายความ “อิธ” ไว้ว่า here, in this place, in this connection, now; esp. in this world or present existence (ที่นี่, ณ ที่นี้, ในเรื่องนี้, เวลานี้; โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในโลกนี้หรือในภพปัจจุบัน) 

(๒) “ปร” 

บาลีอ่านว่า ปะ-ระ รากศัพท์มาจาก ป (แทนศัพท์ว่า “เบียดเบียน”) + รมฺ (ธาตุ = ยินดี) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ มฺ ที่สุดธาตุ

: ป + รมฺ = ปรมฺ + กฺวิ = ปรมกฺวิ > ปรม > ปร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยินดีในการเบียดเบียน” ความหมายเดิมคือ “ปรปักษ์” ซึ่งหมายถึงผู้ที่อยู่อีกข้างหนึ่ง หรืออยู่คนละข้างกัน ซึ่งตามปกติย่อมพอใจที่จะเบียดเบียนคือทำร้ายกัน

จากความหมายเดิมนี้ “ปร” จึงหมายถึง อีกข้างหนึ่ง, โพ้น; เหนือ, อีกอันหนึ่ง, อื่นอีก, อื่น (on the further side of, beyond; over, another, other)

(๓) “โลก” 

(ก) ในแง่ภาษา

(1) “โลก” บาลีอ่านว่า โล-กะ รากศัพท์มาจาก ลุชฺ (ธาตุ = พินาศ) + ณ ปัจจัย แปลง ช เป็น ก แผลง อุ เป็น โอ

: ลุชฺ > ลุก > โลก + ณ = โลกณ > โลก แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่จะพินาศไป”

(2) “โลก” รากศัพท์มาจาก ลุจฺ (ธาตุ = ย่อยยับ, พินาศ) + อ (อะ) ปัจจัย แปลง จ เป็น ก แผลง อุ เป็น โอ

: ลุจฺ > ลุก > โลก + อ = โลก แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่จะย่อยยับไป” 

(3) “โลก” รากศัพท์มาจาก โลกฺ (ธาตุ = เห็น, ปรากฏ) + อ (อะ) ปัจจัย

: โลก + อ = โลก แปลตามศัพท์ว่า “ร่างอันเขาเห็นอยู่”

(4) “โลก” รากศัพท์มาจาก โลกฺ (ธาตุ = ตั้งอยู่) + อ (อะ) ปัจจัย

: โลก + อ = โลก แปลตามศัพท์ว่า “ร่างเป็นที่ตั้งอยู่แห่งบุญบาปและผลแห่งบุญบาปนั้น”

(ข) ในแง่ความหมาย

(1) โลก หมายถึง ดินแดน แผ่นดิน วัตถุธาตุ หรือดาวเคราะห์ดวงหนึ่ง คือโลกที่เรามองเห็นและอาศัยอยู่นี้ รวมทั้งดาวดวงอื่น

(2) โลก หมายถึง สิ่งมีชีวิต เช่น คน สัตว์ เช่นในคำว่า สัตว์โลกย่อมเป็นไปตามกรรม 

(3) โลก หมายถึง สังคม หมู่ชน ชุมชน เช่นในคำว่า โลกติเตียน เมตตาธรรมค้ำจุนโลก

(4) โลก หมายถึง ชีวิต อันประกอบด้วยร่างกาย จิตใจ และพฤติกรรม ของแต่ละคน ที่สำนวนเก่าเรียกว่า “โลกคือกายยาววา หนาคืบ กว้างศอก”

(5) โลก หมายถึงวิสัยหรือธรรมดาของโลก เช่น เกิด แก่ เจ็บ ตาย พบ พราก ได้ เสีย อิ่ม อด สรรเสริญ นินทา สุข ทุกข์

(6) โลก หมายถึง ค่านิยม ความคิดจิตใจ ความประพฤติแบบหนึ่ง ที่ตรงกันข้ามกับ “ธรรม” เช่น ดื่ม กิน เที่ยว เสพสุข เป็น “โลก” สงบ สำรวม ควบคุมขัดเกลาตนเอง เป็น “ธรรม”

ในที่นี้ ความหมายของ “โลก” เน้นหนักตามข้อ (1) คือ ดินแดน แผ่นดิน วัตถุธาตุ หรือดาวเคราะห์ดวงหนึ่ง คือโลกที่เรามองเห็นและอาศัยอยู่นี้ รวมทั้งดาวดวงอื่น

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“โลก, โลก– : (คำนาม) แผ่นดิน, โดยปริยายหมายถึงหมู่มนุษย์ เช่น ให้โลกนิยม; ส่วนหนึ่งแห่งสกลจักรวาล เช่น มนุษยโลก เทวโลก พรหมโลก โลกพระอังคาร; (คำที่ใช้ในภูมิศาสตร์) ดาวเคราะห์ดวงหนึ่ง มีขนาดใหญ่เป็นอันดับ ๕ ในระบบสุริยะ เป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์และสิ่งมีชีวิตทั้งหลาย ลักษณะอย่างรูปทรงกลม มีเส้นผ่าศูนย์กลางที่ศูนย์สูตรยาว ๑๒,๗๕๕ กิโลเมตร ศูนย์กลางที่ขั้วโลกยาว ๑๒,๗๑๑ กิโลเมตร มีเนื้อที่บนผิวโลก ๕๑๐,๙๐๓,๔๐๐ ตารางกิโลเมตร. (ป., ส.).”

การประสมคำ :

๑ อิธ + โลก = อิธโลก บาลีอ่านว่า อิ-ทะ-โล-กะ ภาษาไทยอ่านว่า อิ-ทะ-โลก หมายถึง โลกนี้, มนุษยโลก (this world, the world of men)

๒ ปร + โลก = ปรโลก บาลีอ่านว่า ปะ-ระ-โล-กะ ภาษาไทยอ่านว่า ปะ-ระ-โลก หรือ ปอ-ระ-โลก หมายถึง โลกหลังความตาย, โลกหน้า, โลกอื่น, โลกไกลโพ้น (the world after death, the future world or the world to come, the other world, the world beyond) 

อภิปรายขยายความ :

คำว่า “อิธโลก” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 

คำว่า “ปรโลก” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ปรโลก : (คำนาม) โลกหน้า.”

ในคัมภีร์บาลี คำว่า “อิธโลก” และ “ปรโลก” ปรากฏอยู่คู่กันก็มีทั่วไป แต่ในภาษาไทยหรือจะว่าในสังคมไทยก็ได้ เรารู้จักคำว่า “ปรโลก” กันกว้างขวางพอสมควร แต่แทบจะไม่มีใครเอ่ยถึงหรือรู้จักคำว่า “อิธโลก” ทั้ง ๆ ที่เราเกิดและอาศัยอยู่ที่ “อิธโลก” แท้ ๆ

คำที่มีปัญหาในแง่ความคิดความเชื่อ คือ “ปรโลก” 

“ปรโลก” แปลตามศัพท์ว่า “โลกอื่น” มีความหมาย 2 นัย คือ –

1 ภพภูมิอื่น หรือดาวดวงอื่น ทั้งที่มีชีวิตหรือไม่มีชีวิตก็ตาม

2 ชาติหน้า หรือชีวิตใหม่ คือตายจากชาตินี้แล้วเกิดใหม่

ปัญหาที่คาใจคนส่วนใหญ่ก็คือ ปรโลก-โลกหลังความตายหรือชาติหน้า มีจริงหรือเปล่า?

คำตอบปัญหานี้ไม่ได้ขึ้นอยู่กับความเชื่อ กล่าวคือ –

ใครเชื่อว่าชาติหน้ามี ชาติหน้าก็มีสำหรับคนนั้น

ใครเชื่อว่าชาติหน้าไม่มี ชาติหน้าก็ไม่มีสำหรับคนนั้น

ไม่ใช่เช่นนั้น

ถ้าความจริงคือ ชาติหน้ามี

ใครจะเชื่อว่ามีหรือไม่เชื่อว่ามี ชาติหน้าก็มีอยู่นั่นเอง

ถ้าความจริงคือ ชาติหน้าไม่มี

ใครจะเชื่อว่ามีหรือไม่เชื่อว่ามี ชาติหน้าก็ไม่มีอยู่นั่นเอง

ดังนั้น จึงขึ้นอยู่กับการทำความเห็น หรือปัญญา ให้ตรงกับความจริง 

ความจริงเกี่ยวกับชาติหน้ามีอยู่แล้ว ขึ้นอยู่กับว่าใครจะทำความเห็นของตนให้เข้าถึงความจริงนั้นได้หรือเปล่า หรือได้แค่ไหน

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ปรโลก โลกหน้า ไม่รู้

ก็อ้างได้ว่าอยู่ไกล เกินวิสัยปุถุชนที่จะหยั่งรู้

: อิธโลก โลกนี้ รู้ไม่หมด

ก็อ้างได้ว่าโลกนี้กว้างใหญ่ เกินวิสัยที่จะรู้จักได้ทั่วถึง

: แต่โลกคือกายยาววา หนาคืบ กว้างศอกของตัวเองนี่เอง

ถ้ายังไม่รู้อยู่อีก คราวนี้จะอ้างอะไร?

#บาลีวันละคำ (4,635)

19-2-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….