บุญสัมพันธ์ (บาลีวันละคำ 4,634)
บุญสัมพันธ์
พูดกัน แต่ความหมายจริง ๆ คืออะไร ยังไม่มีใครตัดสิน
อ่านตามหลักภาษาว่า บุน-ยะ-สำ-พัน
อ่านตามที่ได้ยินอ่านกันว่า บุน-สำ-พัน
ประกอบด้วยคำว่า บุญ + สัมพันธ์
(๑) “บุญ”
บาลีเป็น “ปุญฺญ” อ่านว่า ปุน-ยะ รากศัพท์มาจาก –
(1) ปุ (ธาตุ = ชำระ สะอาด) + ณฺย ปัจจัย, ลง น อาคม, ลบ ณฺ, แปลง นฺย (คือ น อาคม + (ณฺ)-ย ปัจจัย) เป็น ญ, ซ้อน ญฺ
: ปุ + น + ณฺย = ปุนณฺย > ปุนฺย > (+ ญฺ) ญ = ปุญฺญ แปลตามศัพท์ว่า “กรรมที่ชำระสันดานของตนให้สะอาด” “กรรมที่ชำระผู้ทำให้สะอาด”
(2) ปุชฺช (น่าบูชา) + ชนฺ (ธาตุ = เกิด) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ชฺช, ช และ ณ, แปลง นฺย เป็น ญ, ซ้อน ญฺ
: ปุชฺช + ชนฺ + = ปุชฺชชนฺ + ณฺย = ปุชฺชชนณฺย > ปุชนณฺย > ปุนณฺย > ปุนฺย > (+ ญฺ) ญ = ปุญฺญ แปลตามศัพท์ว่า “สภาวะอันทำให้เกิดความน่าบูชา”
(3) ปุณฺณ (เต็ม) + กรฺ (ธาตุ = ทำ) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺณ, ก และ ณ, แปลง รย (คือ ร ที่ กรฺ + ย ที่ ณฺย) เป็น ญ, ซ้อน ญฺ
: ปุณฺณ + กรฺ = ปุณฺณกร + ณฺย = ปุณฺณกรณฺย > ปุกรณฺย > ปุรณฺย > ปุรฺย > ปุ (+ ญฺ) ญ = ปุญฺญ แปลตามศัพท์ว่า “การกระทำอันทำให้เต็มอิ่มสมน้ำใจ”
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต แปล “บุญ” เป็นอังกฤษว่า merit; meritorious action; virtue; righteousness; moral acts; good works. adj. meritorious; good.
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ปุญฺญ” ว่า merit, meritorious action, virtue (บุญ, กรรมดี, ความดี, กุศล)
“ปุญฺญ” สันสกฤตเป็น “ปุณฺย”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ปุณฺย : (คำคุณศัพท์) ‘บุณย, บุณย์,’ สาธุ, บริศุทธ์, ธรรมิก; สวย, น่ารัก; หอม; virtuous, pure, righteous; beautiful, pleasing; fragrant;- (คำนาม) สทาจาร, คุณธรรม; บุณย์หรือกรรมน์ดี; ความบริศุทธิ; virtue, moral or religious merit; a good action; purity.”
“ปุญฺญ” ภาษาไทยใช้ว่า “บุญ”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 บอกไว้ว่า –
“บุญ, บุญ– : (คำนาม) การกระทําดีตามหลักคําสอนในศาสนา; ความดี, คุณงามความดี. (คำวิเศษณ์) ดี เช่น คนใจบุญ, มีคุณงามความดี เช่น คนมีบุญ. (ป. ปุญฺญ; ส. ปุณฺย).”
ต่อมา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 แก้คำนิยามใหม่เป็นว่า –
“บุญ, บุญ– : (คำนาม) ความสุข เช่น หน้าตาอิ่มบุญ; การกระทําดีตามหลักคําสอนในพระพุทธศาสนา เช่น ไปทำบุญที่วัด; ความดี เช่น ปล่อยนกปล่อยปลาเอาบุญ, คุณงามความดี เช่น เขาทำบุญช่วยเหลือคนตกทุกข์ได้ยาก, ช่วยเหลือเกื้อกูลผู้อื่น เช่น คนใจบุญ, ผลของการทำความดีจากชาติปางก่อน เช่น เขามีบุญจึงเกิดมาบนกองเงินกองทอง. (ป. ปุญฺญ; ส. ปุณฺย).”
โปรดสังเกต :
คำว่า “บุญ” ในภาษาไทย ตามพจนานุกรมฯ ฉบับ 2542 เป็นทั้งคำนามและคำวิเศษณ์ แต่ตามพจนานุกรมฯ ฉบับ 2554 เป็นคำนามอย่างเดียว
(๒) “สัมพันธ์”
เพื่อให้เห็นรากศัพท์ละเอียดขึ้น ขอแยกเป็น สัม + พันธ์
(1) “สัม” คำเดิมในบาลีคือ “สํ” (สัง) เป็นคำอุปสรรค ใช้นำหน้าศัพท์อื่น ตำราบาลีไทยแปลว่า “พร้อม, กับ, ดี” หมายถึง พร้อมกัน, ร่วมกัน (together)
(2) “พันธ์” เขียนแบบบาลีเป็น “พนฺธ” อ่านว่า พัน-ทะ รากศัพท์มาจาก พนฺธฺ (ธาตุ = ผูก, มัด, พัน) + อ (อะ) ปัจจัย
: พนฺธฺ + อ = พนฺธ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “การผูก”
“พนฺธ” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) ห่วง, ตรวน (bond, fetter)
(2) ผู้มัดหรือผูกรวมกันไว้ (one who binds or ties together)
(3) การผูกชนิดหนึ่ง (a sort of binding)
(4) เชือกผูก, โซ่ (a halter, tether)
สํ + พนฺธ แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น มฺ (สํ > สมฺ)
: สํ + พนฺธ = สํพนฺธ > สมฺพนฺธ (สำ-พัน-ทะ) แปลตามศัพท์ว่า “การผูกเข้าด้วยกัน” หมายถึง การเกี่ยวเนื่อง, ความสัมพันธ์, การผูกพัน (connection, tie)
“สมฺพนฺธ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สัมพันธ์” (สำ-พัน)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สัมพันธ-, สัมพันธ์, สัมพันธน์ : (คำกริยา) ผูกพัน, เกี่ยวข้อง, เช่น เขากับฉันสัมพันธ์กันฉันญาติ ข้อความข้างหลังไม่สัมพันธ์กับข้อความข้างหน้า. (คำที่ใช้ในไวยากรณ์) (คำนาม) การแยกความออกเป็นประโยค ๆ หรือส่วนต่าง ๆ ของประโยค แล้วบอกการเกี่ยวข้องของประโยคและคำต่าง ๆ ในประโยคนั้น ๆ. (ป., ส.).”
บุญ + สัมพันธ์ = บุญสัมพันธ์
ถ้าแปลงกลับเป็นบาลีก็คือ ปุญฺญ + สมฺพนฺธ = ปุญฺญสมฺพนฺธ อ่านว่า ปุน-ยะ-สำ-พัน-ทะ แปลว่า “การเกี่ยวข้องกันด้วยบุญ”
ขยายความ :
ตรวจดูในคัมภีร์บาลีเท่าที่จะสามารถตรวจได้ในเวลานี้ ยังไม่พบศัพท์ว่า “ปุญฺญสมฺพนฺธ”
จึงสันนิษฐานว่า คำว่า “บุญสัมพันธ์” นี้ มีผู้คิดขึ้นเองในภาษาไทย
ปัญหาก็คือ ไม่มีใครรู้ว่าผู้คิดหรือพูดคำว่า “บุญสัมพันธ์” เป็นคนแรกตั้งใจจะให้คำนี้มีความหมายว่าอย่างไร ได้เขียนหรือบอกกล่าวคำอธิบายไว้ที่ไหนบ้างหรือเปล่า
เมื่อไม่มีใครรู้หรือไม่มีข้อมูล ผลที่เกิดขึ้นก็คือ ต่างคนต่างก็เข้าใจเอาเองว่า คำว่า “บุญสัมพันธ์” หมายความว่าอย่างนั้น หมายความว่าอย่างนี้ และไม่มีใครตัดสินชี้ขาดได้
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำที่ขึ้นต้นด้วย “บุญ” ไว้ 11 คำ คือ –
บุญกิริยาวัตถุ
บุญเขต
บุญคุณ
บุญทาย
บุญทำกรรมแต่ง
บุญธรรม
บุญนิธิ
บุญมาวาสนาส่ง
บุญราศี
บุญฤทธิ์
บุญหนักศักดิ์ใหญ่
และมีคำว่า “บุญญ” ที่สมาสสนธิกับคำอื่นดังนี้ –
บุญญาธิการ
บุญญาธิสมภาร
บุญญานุภาพ
บุญญาภินิหาร
บุญญาภิสังขาร
ไม่มีคำว่า “บุญสัมพันธ์” ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554
ตรวจดูเบื้องต้นในศัพท์บัญญัติของสำนักงานราชบัณฑิตยสภา ก็ยังไม่พบคำว่า “บุญสัมพันธ์”
คงอีกนานกว่าจะมีใครออกมาตัดสินชี้ขาดว่าคำว่า “บุญสัมพันธ์” หมายความว่าอย่างไร
ในระหว่างนี้ คำว่า “บุญสัมพันธ์” หมายความว่าอย่างไร ขออนุญาตใช้คำไม่สุภาพว่า-เชิญมั่วกันไปตามอัธยาศัยเทอญ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ไม่มีตำแหน่งให้คนทำงาน หนึ่ง
: คนมีตำแหน่งแต่ไม่ทำงาน หนึ่ง
ท่านว่าอย่างไหนดีกว่ากัน?
#บาลีวันละคำ (4,634)
18-2-68
…………………………….
…………………………….