ยถาณัตตาหาร (บาลีวันละคำ 4,636)
ยถาณัตตาหาร
อาหารตามสั่ง
คิดออกมาดัง ๆ ตามประสาคนเรียนบาลี
อ่านว่า ยะ-ถา-นัด-ตา-หาน
แยกศัพท์เป็น ยถา + อาณัตต + อาหาร
(๑) “ยถา”
อ่านว่า ยะ-ถา เป็นคำจำพวกนิบาต แปลว่า ฉันใด, เหมือน, ตาม
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายของ “ยถา” ว่า as, like, in relation to, after [the manner of] (อย่าง, เหมือน, เกี่ยวกับ, ฉันใด, ตามอย่าง)
หลักการใช้ ยถา :
– ถ้าใช้โดดๆ จะต้องมีข้อความที่มีคำว่า “เอวํ” หรือ “ตถา” มาคู่กัน เหมือนภาษาไทยว่า “ฉันใด” ต้องมี “ฉันนั้น” มารับ
– ถ้าสมาสกับคำอื่น นิยมแปลว่า “ตาม-” เช่น “ยถากรรม” : ยถา + กมฺม = ยถากมฺม > ยถากมฺมํ > ยถากรรม แปลว่า “ตามกรรม”
(๒) “อาณัตต”
เขียนแบบบาลีเป็น “อาณตฺต” อ่านว่า อา-นัด-ตะ รากศัพท์มาจาก อาณฺ (ธาตุ = ส่งไป) + ต ปัจจัย, แปลง ต เป็น ตฺต
: อาณ + ต = อาณต > อาณตฺต แปลตามศัพท์ว่า “ส่งไปแล้ว” (คือส่งอำนาจที่มีอยู่เหนือสิ่งนั้น ๆ ไปบังคับ) = สั่งแล้ว
คำที่มีรากศัพท์มาทางเดียวกันที่เราคุ้นก็คือ “อาณัติ” บาลีเป็น อาณตฺติ (อาณตฺต เป็นคำกริยาหรือคุณศัพท์ อาณตฺติ เป็นคำนาม) หมายถึง อาณัติ, บัญญัติ, กฎ, คำสั่งหรือคำสั่งห้าม, คำบงการ (order, command, ordinance, injunction)
“อาณตฺติ” ในภาษาไทยตัดตัวสะกดออกตัวหนึ่งตามหลักนิยม ใช้เป็น “อาณัติ” (อา-นัด)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อาณัติ : (คำนาม) ข้อบังคับ, คำสั่ง, กฎ, เครื่องหมาย; การมอบหมายให้ดูแลปกครอง เช่น อาณาเขตในอาณัติ ดินแดนในอาณัติ. (ป. อาณตฺติ).”
“อาณตฺต” ใช้แบบไทยเป็น “อาณัต” คำนี้ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554
ในที่นี้มีคำที่ขึ้นต้นด้วยสระ คือ “อาหาร” มาสมาสข้างท้าย จึงคง ต ไว้ทั้ง 2 ตัว เป็น “อาณัตต”
(๓) “อาหาร”
บาลีอ่านว่า อา-หา-ระ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่ง, กลับความ) + หรฺ (ธาตุ = นำไป) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ อะ ต้นธาตุเป็น อา (หรฺ > หาร)
: อา + หรฺ = อาหรฺ + ณ = อาหรณ > อาหร > อาหาร แปลตามศัพท์ว่า (1) “สิ่งที่นำมาซึ่งกำลังและอายุ” (2) “สิ่งที่นำมาซึ่งรูปกาย” (3) “สิ่งที่นำมาซึ่งผลของตน”
หมายเหตุ: “อา” อุปสรรค ในที่นี้ใช้ในความหมาย “กลับความ” คือ หรฺ ธาตุ = นำไป อาหร กลับความ = นำมา
“อาหาร” (ปุงลิงค์) หมายถึง สิ่งที่บำรุงเลี้ยงร่างกาย, สิ่งที่ค้ำจุน, อาหาร, อาหารบำรุงกำลัง (feeding, support, food, nutriment)
บาลี “อาหาร” สันสกฤตก็เป็น “อาหาร”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –
“อาหาร : (คำนาม) ของบริโภค; การนำไป; food; conveying.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อาหาร : (คำนาม) ของกิน, เครื่องค้ำจุนชีวิต, เครื่องหล่อเลี้ยงชีวิต, เช่น อาหารเช้า อาหารปลา อาหารนก; โดยปริยายหมายถึงสิ่งที่มีลักษณะคล้ายคลึงเช่นนั้น เช่น อาหารตา อาหารใจ. (ป., ส.).”
การประสมคำ :
๑ ยถา + อาณตฺต = ยถาณตฺต (ยะ-ถา-นัด-ตะ) แปลว่า “ตามที่สั่งไว้”
๒ ยถาณตฺต + อาหาร = ยถาณตฺตาหาร (ยะ-ถา-นัด-ตา-หา-ระ) แปลว่า “อาหารตามที่สั่งไว้”
“ยถาณตฺตาหาร” เขียนแบบไทยเป็น “ยถาณัตตาหาร” อ่านว่า ยะ-ถา-นัด-ตา-หาน
ขยายความ :
คำว่า “ยถาณัตตาหาร” เป็นคำที่ผู้เขียนบาลีวันละคำคิดประดิษฐ์ขึ้นเอง เพื่อล้อคำว่า “อาหารตามสั่ง” ที่บัดนี้กลายเป็นคำที่รู้จักกันแพร่หลายไปทั่วประเทศ
เกิดจากเห็นคำว่า “อาหารตามสั่ง” ที่เป็นป้ายหรือเป็นข้อความติดอยู่ตามร้านอาหารทั่วไป ชนิดที่-เดินไปตามถนน แม้ไม่ตั้งใจหาก็ต้องเห็น จึงคิดขึ้นสนุก ๆ ตามวิสัยนักเรียนบาลีว่า “อาหารตามสั่ง” คำบาลีควรจะว่าอย่างไร
ผลออกมาเป็น “ยถาณัตตาหาร” แปลตรงตัวเท่าตัวพอดีว่า “อาหารตามสั่ง”
อาหาร = อาหาร
ตาม = ยถา
สั่ง = อาณัตต
อาหารตามสั่ง = ยถาณัตตาหาร
นาน ๆ จะเขียนบาลีวันละคำที่ไม่เป็นสาระสักที แต่ถ้าท่านผู้ใดตาดี มองเห็นสาระ ก็ขอขอบพระคุณ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ร้านอาหาร ทำตามคนสั่ง
: คนสั่ง ทำตามใคร?
#บาลีวันละคำ (4,636)
20-2-68
…………………………….
…………………………….