ศาสนกิจ (บาลีวันละคำ 4,638)

ศาสนกิจ

ไม่คิดก็ไม่มีอะไร

อ่านว่า สา-สะ-นะ-กิด ก็ได้

อ่านว่า สาด-สะ-นะ-กิด ก็ได้

ประกอบด้วยคำว่า ศาสน + กิจ

(๑) “ศาสน” 

เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “สาสน” (บาลี สา– ส เสือ, สันสกฤต ศา– ศ ศาลา) อ่านว่า สา-สะ-นะ รากศัพท์มาจาก –

(1) สาสฺ (ธาตุ = สั่งสอน) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: สาสฺ + ยุ > อน = สาสน แปลตามศัพท์ว่า (1) “คำอันท่านสั่งสอน” (2) “คำเป็นเครื่องสั่งสอนชาวโลกพร้อมทั้งเทวโลก” 

(2) สสฺ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ส-(สฺ) เป็น อา (สสฺ > สาส)

: สสฺ + ยุ > อน = สสน > สาสน แปลตามศัพท์ว่า “คำสั่งสอนที่เบียดเบียนกิเลส”

คำว่า “สาสน” (นปุงสกลิงค์) มีที่ใช้ในความหมาย 3 อย่าง คือ –

(1) คำสอน = teaching หรือที่เรียกทับศัพท์ว่า “ศาสนา”

(2) คำสั่ง (ในทางปกครองบังคับบัญชา) = order (to rule, govern)

(3) ข่าว = message คือที่เราคุ้นกันในคำว่า “สาส์น” (สาน)

ในที่นี้ใช้ในความหมายตามข้อ (1) ในภาษาไทยใช้ตามรูปสันสกฤตเป็น “ศาสน” และ “ศาสนา”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ศาสน-, ศาสนา : (คำนาม) ลัทธิความเชื่อถือของมนุษย์อันมีหลัก คือแสดงกำเนิดและความสิ้นสุดของโลกเป็นต้น อันเป็นไปในฝ่ายปรมัตถ์ประการหนึ่ง แสดงหลักธรรมเกี่ยวกับบุญบาปอันเป็นไปในฝ่ายศีลธรรมประการหนึ่ง พร้อมทั้งลัทธิพิธีที่กระทำตามความเห็นหรือตามคำสั่งสอนในความเชื่อถือนั้น ๆ. (ส. ศาสน ว่า คําสอน, ข้อบังคับ; ป. สาสน).”

หมายเหตุ:

คำว่า “ศาสน-” ถ้าเขียนอย่างนี้ คือมีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย หรือถ้าเขียนเป็น “ศาสนะ” จบในตัวเองอย่างนี้ อ่านว่า สา-สะ-นะ ก็ได้ อ่านว่า สาด-สะ-นะ ก็ได้ 

แต่ถ้าเขียนเป็น “ศาสนา” ต้องอ่านว่า สาด-สะ-หฺนา อย่างเดียว จะอ่านว่า สา-สะ-หฺนา ไม่ได้

(๒) “กิจ” 

เขียนแบบบาลีเป็น “กิจฺจ” (มีจุดใต้ จฺ ตัวหน้า) อ่านว่า กิด-จะ รากศัพท์มาจาก กรฺ (ธาตุ = กระทำ) + ริจฺจ ปัจจัย, ลบ รฺ ที่ (ก)-รฺ (กรฺ > ก) และ ร ที่ ริ-(จฺจ) (ริจฺจ > อิจฺจ)

: กรฺ + ริจฺจ = กรริจฺจ > กริจฺจ > กิจฺจ แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่พึงทำ” หมายถึง หน้าที่, การงาน, การบริการ; พิธี, การกระทำ (duty, obligation, service, attention; ceremony, performance)

“กิจฺจ” ในภาษาไทยตัดตัวสะกดออกตัวหนึ่ง ใช้เป็น “กิจ” (กิด)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กิจ, กิจ– : (คำนาม) ธุระ, งาน. (ป. กิจฺจ).”

สาสน + กิจฺจ = สาสนกิจฺจ (สา-สะ-นะ-กิด-จะ) > ศาสนกิจ แปลว่า “งานของศาสนา”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “ศาสนกิจ” ไว้ด้วย บอกไว้ดังนี้ –

“ศาสนกิจ : (คำนาม) งานทางศาสนาที่ภิกษุสามเณรเป็นต้นปฏิบัติ เช่น การทำวัตรสวดมนต์และการเผยแผ่ศาสนาเป็นศาสนกิจของสงฆ์.

อภิปรายขยายความ :

คำนิยามของพจนานุกรมฯ ที่ลงท้ายว่า “เป็นศาสนกิจของสงฆ์” ชวนให้นึกถึงคำว่า “กิจของสงฆ์”

“กิจของสงฆ์” เป็นคำพูดธรรมดาในภาษาไทย มีความหมาย 2 นัย คือ :

(1) สังฆกรรมต่าง ๆ ตามพระวินัยที่ภิกษุตั้งแต่ 4 รูปขึ้นไปร่วมกันทำ เช่น อุโบสถกรรม (ประชุมฟังพระปาติโมกข์ทุกกึ่งเดือน) อุปสมบทกรรม (พิธีบวช) กฐินกรรม (รับกฐิน) ตลอดจนกิจทั่วไปที่ภิกษุผู้อยู่ร่วมกันจะพึงช่วยกันทำ เช่น ดูแลรักษาและซ่อมแซมเสนาสนะ กวาดอาวาสวิหารลานพระเจดีย์ เป็นต้น

(2) กิจส่วนตัวของภิกษุแต่ละรูปที่จะพึงปฏิบัติตามพระวินัย เช่น บิณฑบาต ทำวัตรสวดมนต์ ศึกษาพระธรรมวินัย ปฏิบัติกรรมฐาน เป็นต้น รวมทั้งกิจอื่น ๆ ที่ไม่ขัดต่อสมณวิสัย

พระสงฆ์รุ่นเก่าในเมืองไทยกำหนด “กิจของสงฆ์” ไว้ เรียกกันว่า “กิจวัตร 10 อย่าง” มีความดังนี้ –

…………..

กิจวัตร 10 อย่างของภิกษุ

1. ลงอุโบสถ

2. บิณฑบาตเลี้ยงชีพ

3. สวดมนต์ไหว้พระ

4. กวาดอาวาสวิหารลานพระเจดีย์

5. รักษาผ้าครอง 

6. อยู่ปริวาสกรรม

7. โกนผมปลงหนวดตัดเล็บ

8. ศึกษาสิกขาบทและปฏิบัติพระอาจารย์

9. เทศนาบัติ

10. พิจารณาปัจจเวกขณะทั้ง 4 เป็นต้น

กิจวัตร 10 เหล่านี้เป็นกิจใหญ่ ควรที่ภิกษุจะต้องศึกษาให้ทราบความชัด และจำไว้เพื่อปฏิบัติสมควรแก่สมณสารูปแห่งตน

…………..

มักมีปัญหาเกิดขึ้นในหมู่ประชาชนเมื่อเห็นการกระทำของพระภิกษุสามเณรว่า “นั่นใช่กิจของสงฆ์หรือเปล่า” 

แถมคำถาม :

พระภิกษุสามเณรเดินทางไปเข้าเรียนระดับปริญญาในมหาวิทยาลัยแห่งหนึ่ง เรียกว่า “ไปปฏิบัติศาสนกิจ” ได้หรือไม่?

คำถามนี้ไม่ต้องการคำตอบ 

ถามเพื่อชวนให้คิดเท่านั้น

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ถ้ารู้ว่าอะไรคือเป้าหมายที่ถูกต้องการบวช

: ก็จะรู้คำตอบที่ถูกต้องว่าอะไรคือศาสนกิจ

#บาลีวันละคำ (4,638)

22-2-68 

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….