กุญชร (บาลีวันละคำ 4,654)
กุญชร
คำบาลีที่แปลว่า ช้าง
อ่านว่า กุน-ชอน
“กุญชร” เป็นรูปคำบาลี เขียนแบบบาลีเป็น “กุญฺชร” (มีจุดใต้ ญฺ) อ่านว่า กุน-ชะ-ระ รากศัพท์มาจาก –
(1) กุํ (ดิน) + ชรฺ (ธาตุ = เสื่อม, แก่) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ กุํ เป็น ญฺ (กุํ > กุญฺ)
: กุํ + ชรฺ = กุํชรฺ + อ > กุํชร > กุญฺชรฺ แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทำให้ดินเสื่อมสภาพด้วยการทำลายเล่น” (หมายความเพียงว่าดินตรงนั้นกระจุยกระจายเพราะถูกเหยียบย่ำ)
(2) กุญฺช (เนินเขา) + รมฺ (ธาตุ = ยินดี) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ มฺ ที่สุดธาตุและ กฺวิ
: กุญฺช + รมฺ = กุญฺชรมฺ + กฺวิ = กุญฺชรมกฺวิ > กุญฺชรม > กุญฺชร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ยินดีอยู่บนเนินเขา”
(3) โกญฺจ (เสียงบันลือ) + จรฺ (ธาตุ = เที่ยวไป) + อ (อะ) ปัจจัย, แปลง โอ ที่ โกญฺจ เป็น อุ แล้วลบ จ (โกญฺจ > กุญฺจ > กุญ), แปลง จ ต้นธาตุเป็น ช
: โกญฺจ + จรฺ = โกญฺจจรฺ + อ = โกญฺจจร > กุญฺจจร > กุญฺจร > กุญฺชร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เที่ยวบันลือโกญจนาท”
“กุญฺชร” (ปุงลิงค์) หมายถึง ช้าง (an elephant)
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“กุญชร : (คำแบบ) (คำนาม) น. ช้าง. (ป.).”
ขยายความ :
คัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา (คาถาที่ 360) แสดงคำบาลีที่หมายถึง “ช้าง” ไว้ 10 ศัพท์ ดังนี้
กุญชโร (ดูข้างต้น)
วารโณ = ผู้ต้านกำลังของปรปักษ์ได้
หตฺถี = สัตว์ที่มีมือ
มาตงฺโค = สัตว์ที่มีร่างกายใหญ่โต
ทฺวิรโท = สัตว์ที่มีงาสองข้าง
คโช = สัตว์ที่ส่งเสียงคำราม
นาโค = สัตว์ที่มองเห็นเป็นเหมือนภูเขา
ทฺวิโป = สัตว์ที่ดื่มน้ำสองครั้ง คือด้วยงวงและปาก
อิโภ = ผู้เดินไปเรื่อย ๆ
ทนฺตี = สัตว์ที่มีงา
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ช้างไทยเคยเข้าร่วมสงครามกู้ชาติ
: คนไทยถ้าใจขลาดก็ควรอายช้าง
#บาลีวันละคำ (4,654)
10-3-68
…………………………….
…………………………….