สัตตวณิชชา (บาลีวันละคำ 4,685)
สัตตวณิชชา
ในพระไตรปิฎกมีพระพุทธพจน์ตรัสเรื่อง “อกรณียวณิชชา” หรือ “มิจฉาวณิชชา” ไว้ดังนี้ –
…………..
ปญฺจิมา ภิกฺขเว วณิชฺชา อุปาสเกน อกรณียา กตมา ปญฺจ สตฺถวณิชฺชา สตฺตวณิชฺชา มํสวณิชฺชา มชฺชวณิชฺชา วิสวณิชฺชา อิมา โข ภิกฺขเว ปญฺจ วณิชฺชา อุปาสเกน อกรณียาติ.
ที่มา: ปัญจกนิบาต อังคุตรนิกาย พระไตรปิฎกเล่ม 22 ข้อ 177
…………..
พระไตรปิฎกฉบับภาษาไทยแปลไว้ดังนี้ –
…………..
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การค้าขาย 5 ประการนี้ อันอุบาสกไม่พึงกระทำ
5 ประการเป็นไฉน
คือ การค้าขายศาสตรา 1 การค้าขายสัตว์ 1 การค้าขายเนื้อสัตว์ 1 การค้าขายน้ำเมา 1 การค้าขายยาพิษ 1
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การค้าขาย 5 ประการนี้แล อันอุบาสกไม่พึงกระทำ
…………..
บาลีวันละคำขอนำ “มิจฉาวณิชชา” แต่ละอย่างมาขยายความดังนี้
…………..
“สตฺตวณิชฺชา” อ่านว่า สัด-ตะ-วะ-นิด-ชา ประกอบด้วยคำว่า สตฺต + วณิชฺชา
(๑) “สตฺต”
อ่านว่า สัด-ตะ รากศัพท์มาจาก สญฺช (ธาตุ = ติด, ข้อง) + ต ปัจจัย, ลบ ญฺช, ซ้อน ต
: สญฺช + ตฺ + ต = สญฺชตฺต > สตฺต แปลตามศัพทว่า (1) “ผู้ติดข้องอยู่ในรูปารมณ์เป็นต้น” (2) “ผู้ยังผู้อื่นให้ติดข้อง” (3) “ผู้ประกอบด้วยคุณลักษณะของผู้ติดข้อง”
ความหมายข้อ (3) หมายถึงว่าแม้ผู้ปราศจากกิเลสไม่ติดข้องอะไรอีกแล้ว ก็ยังเรียกว่า “สตฺต” ตามสำนวนนิยม
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สตฺต” ว่า a living being, creature, a sentient & rational being, a person (สัตว์โลก, สัตว์, สิ่งที่มีความรู้สึกและมีเหตุผล, คน)
บาลี “สตฺต” สันสกฤตเป็น “สตฺตฺว”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“สตฺตฺว, สตฺว : (คำนาม) ‘สัตว์,’ คุณหนึ่งในจำนวนสามของมนุษย์; คุณวัตตา, คุณความดี; พัสดุ; สฤษฏิ, ธรรมดา; ภูมณฑล; อากาศ, ไฟ, ฯลฯ; พลศักดิ์; ลมหายใจ; ภาวะหรือสมภพ; สาระ; ทรัพย์; ความเที่ยง; ชีวิต; เวตาล; ปราณิน, สัตว์หรือมนุษย์, สิ่งมีร่างและชีวิต; (คำใช้ในไวยากรณ์) นาม; one of the three Guṇas or properties of man; the quality of excellence, goodness; substance or thing; nature; the earth; air, fire, &c.; vigour or strength; breath; being or existence; essence; wealth; certainty; life; a goblin; an animal, a being; (In grammar) a noun.”
คำนี้โดยทั่วไปเราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “สัตว” หรือ “สัตว์”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สัตว-, สัตว์ : (คำนาม) สิ่งมีชีวิตซึ่งแตกต่างไปจากพรรณไม้ ส่วนมากมีความรู้สึกและเคลื่อนไหวย้ายที่ไปได้เอง, ความหมายที่ใช้กันเป็นสามัญหมายถึง สัตว์ที่ไม่ใช่คน, เดรัจฉาน. (ส. สตฺตฺว; ป. สตฺต).”
ในที่นี้สะกดเป็น “สัตต” ตามบาลี
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สัตตะ ๒ : (คำกริยา) ข้องอยู่, ติดอยู่, พัวพัน. (คำนาม) สัตว์. (ป.).”
เป็นอันว่า “สัตต” ก็คือ “สัตว์” นั่นเอง
(๒) “วณิชฺชา”
“วณิชฺชา” มีจุดใต้ ชฺ ตัวหน้า อ่านว่า วะ-นิด-ชา รากศัพท์มาจาก วณิช (ผู้ค้า, คนค้า, พ่อค้า) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺ (ณฺย > ย), แปลง ชฺย (คือ ช ที่ วณิช และ ย ที่ ณฺย ปัจจัย) เป็น ชฺช + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: วณิช + ณฺย = วณิชณฺย > วณิชฺย > วณิชฺช + อา = วณิชฺชา แปลตามศัพท์ว่า “กิจกรรมของพวกพ่อค้า” หมายถึง การค้า, การซื้อขาย (trade, trading)
สตฺต + วณิชฺชา = สตฺตวณิชฺชา แปลตามตัวว่า “การค้าขายสัตว์”
คัมภีร์อรรถกถาขยายความคำว่า “สตฺตวณิชฺชา” ไว้ว่า –
…………..
สตฺตวณิชฺชาติ มนุสฺสวิกฺกโย ฯ
คำว่า สตฺตวณิชฺชา หมายความว่า ขายมนุษย์
…………..
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สตฺตวณิชฺชา” ว่า slave trade (การค้าทาส)
“สตฺตวณิชฺชา” ใช้ในภาษาไทยเป็น “สัตตวณิชชา”
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกความหมายของ “สัตตวณิชชา” ไว้สั้น ๆ ดังนี้ –
…………..
๒. สัตตวณิชชา : ค้ามนุษย์
…………..
พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต ข้อ [235] บอกความหมายไว้ดังนี้ –
…………..
2. สัตตวณิชชา: ค้าขายมนุษย์ (Satta-vaṇijjā: trade in human beings)
…………..
ขยายความ :
คำว่า สตฺต > สัตว์ > มนุษย์ คือ “สตฺต” หมายถึง “มนุษย์” ไม่ควรแปลกใจ ขอให้นึกถึงคำว่า “เวไนยสัตว์” ซึ่งใช้คำว่า “สัตว์” และมาจากคำบาลีว่า “สตฺต” เหมือนกัน “สัตว์” ในคำว่า “เวไนยสัตว์” นี้หมายถึงคนคือมนุษย์โดยตรง ไม่ได้หมายถึงสัตว์เดรัจฉาน
“สัตตวณิชชา” จึงหมายถึงค้าขายมนุษย์โดยตรง ไม่ได้หมายถึงค้าขายสัตว์เดรัจฉาน
ถ้าถามว่า-แล้วทำไมไม่ใช้คำว่า “มนุสฺสวณิชฺชา” ตรง ๆ?
ก็เป็นหน้าที่ของนักเรียนบาลีที่จะต้องช่วยกันศึกษาเรียนรู้ความลึกตื้นหนาบางของกฎเกณฑ์การใช้คำศัพท์หรือสำนวนในภาษาบาลีกันต่อไป
เห็นหรือยังว่า บาลีมีงานให้ทำเสมอ-ถ้ามีใจรักจะทำ
…………..
ดูก่อนภราดา!
: คนไม่ใช่สินค้า
: แต่คนนั่นเองที่ทำคนให้เป็นสินค้า
#บาลีวันละคำ (4,685)
10-4-68
…………………………….
…………………………….