จิตกาธาน [2] (บาลีวันละคำ 4,751)

จิตกาธาน [2]

ไม่ใช่กงการของ ร เรือ

ลองบอกให้เขียนคำว่า “จิตกาธาน” รับรองว่าร้อยทั้งร้อยจะต้องสะกดเป็น “จิตกาธาร” -ธาร ร เรือ มาทันที

“จิตกาธาน” -ธาน น หนู ไม่ใช่ -ธาร ร เรือ

โอย จะต้องมาพิถีพิถันอะไรกับเรื่องแค่นี้ จะ น หนู หรือ ร เรือ เขียนไปแล้วคนอ่านเข้าใจตรงกันว่าหมายถึงอะไร ก็จบได้แล้ว หยุมหยิมไม่เข้าท่า

นี่คือเหตุผลของนักทฤษฎี “ภาษาเป็นสิ่งสมมุติ ไม่มีถูกไม่มีผิด”

“จิตกาธาร” -ธาร ร เรือ คือเขียนผิดตามสมมุติ

“จิตกาธาน” -ธาน น หนู คือเขียนถูกตามสมมุติ

ภาษาเป็นสิ่งสมมุติ มีถูกมีผิดตามสมมุติอย่างนี้ ไม่ใช่ไม่มีถูกไม่มีผิด

“จิตกาธาน” ภาษาไทยอ่านว่า จิด-ตะ-กา-ทาน

บาลีอ่านว่า จิ-ตะ-กา-ทา-นะ

ประกอบด้วย จิตก + อาธาน

(๑) “จิตก” 

อ่านว่า จิ-ตะ-กะ รากศัพท์มาจาก จิ (ธาตุ = ก่อ, สะสม) + ต ปัจจัย + ก สกรรถ (“สกรรถ” อ่านว่า สะ-กัด เรียกคำที่เพิ่มเข้าข้างหลังคำเดิม เมื่อเพิ่มแล้ว มีความหมายคงเดิม)

: จิ + ต + ก = จิตก แปลตามศัพท์ว่า “ที่ก่อกองฟืน” 

ศัพท์นี้เป็น “จิตกา” และ “จิตา” (อิตถีลิงค์) อีกด้วย

มีกระบวนการสร้างความหมาย ( = ตั้งวิเคราะห์) ว่า –

จิยฺยเต ยตฺถ โส จิตโก แปลว่า – ฟืน อันเขาย่อมสะสม (ก่อกองขึ้น) ในที่ใด, ที่นั้น ชื่อว่า “จิตก” = ที่เป็นที่ก่อกองฟืน หมายถึง ที่เผาศพ (a heap, a funeral pile; a tumulus)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ บอกความหมายของ “จิตก” ว่า a heap, a pile, esp. a funeral pile; a tumulus (กอง, โดยเฉพาะอย่างยิ่งหมายถึง จิตกาธาน, เชิงตะกอน; กองดินที่หุ้มสุสานอยู่) 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีศัพท์ว่า จิติ, จิตี, จิตา แปลว่า เชิงตะกอน a funeral pile.

(๒) “อาธาน” 

บาลีอ่านว่า อา-ทา-นะ รากศัพท์มาจาก อา (คำอุปสรรค ทั่ว, ยิ่ง) + ธา (ธาตุ = ทรงไว้) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ) 

: อา + ธา = อาธา + ยุ > อน = อาธาน แปลตามศัพท์ว่า “การทรงไว้ทั่วไป” 

“อาธาน” ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การวางหรือตั้ง, การวางลงหรือตั้งขึ้น (putting up, putting down, placing, laying) 

(2) ภาชนะที่รองรับ (receptacle) 

(3) ที่ล้อมรอบรั้ว, รั้วต้นไม้ (enclosure, hedge) 

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“อาธาน : (คำนาม) การตั้งไว้, การวางไว้, มักใช้เป็นส่วนท้ายของสมาส เช่น จิตกาธาน. (ส.).”

จิตก + อาธาน = จิตกาธาน แปลตามศัพท์ว่า “ที่รองรับกองฟืน” หรือ “ที่ก่อกองฟืน” หมายถึง เชิงตะกอน

ในคัมภีร์ ไม่พบคำที่ควบกันเป็น “จิตกาธาน” พบแต่ จิตก หรือ จิตกา

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“จิตกาธาน : (คำนาม) เชิงตะกอน ราชาศัพท์ว่า พระจิตกาธาน. (ป., ส. จิตก + อาธาน).”

ย้ำ ระวังอย่าเขียนผิด : 

จิตกาธาน –ธาน น หนู สะกด 

ไม่ใช่ –ธาร ร เรือ

…………..

ดูก่อนภราดา!

ปริศนาธรรม – อะไรเอ่ย : เพื่อนของเรา 3 คน, 

เมื่อเราตาย –

: 1 คนที่เรารักมากที่สุด ไปอยู่กับคนอื่นทันที

: 2 คนที่เรารักพอประมาณ ไปส่งเราแค่เชิงตะกอน

: 3 คนที่เราไม่รักเลย ไปกับเราด้วย

#บาลีวันละคำ (4,751)

15-6-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….