พิทยาธร (บาลีวันละคำ 4,752)
พิทยาธร
จะเป็นผู้ทรงวิชา หรือจะเป็นนักมายากล
อ่านว่า พิด-ทะ-ยา-ทอน
แยกศัพท์เป็น พิทยา + ธร
(๑) “พิทยา”
บาลีเป็น “วิชฺชา” อ่านว่า วิด-ชา รากศัพท์มาจาก วิทฺ (ธาตุ = รู้) + ณฺย ปัจจัย, ลบ ณฺ, แปลง ทฺย (คือ (วิ)-ทฺ + (ณฺ)-ย) เป็น ชฺช + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์
: วิทฺ + ณฺย = วิทฺณย > วิทฺย > วิชฺช + อา = วิชฺชา แปลตามศัพท์ว่า “ธรรมชาติที่รู้” หรือ “ตัวรู้” หมายถึง ความรู้, ปัญญาหยั่งรู้ (knowledge; transcendental wisdom)
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิชฺชา” ว่า science, study, higher knowledge (วิทยาศาสตร์, การศึกษา, ความรู้ชั้นสูง)
บาลี “วิชฺชา” ในภาษาไทยตัดตัวสะกดออกตัวหนึ่ง ใช้เป็น “วิชา” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วิชา : (คำนาม) ความรู้, ความรู้ที่ได้ด้วยการเล่าเรียนหรือฝึกฝน, เช่น วิชาภาษาไทย วิชาช่าง วิชาการฝีมือ. (ป. วิชฺชา; ส. วิทฺยา).”
บาลี “วิชฺชา” สันสกฤตเป็น “วิทฺยา”
โปรดสังเกตว่า ในขั้นตอนการกลายรูปของบาลี เป็น “วิทฺย” ก่อนแล้วจึงเป็น “วิชฺช”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“วิทฺยา : (คำนาม) วิทยา, พุทธิ; ศึกษา; ศาสตร์; พระทุรคาเทวี; ต้นไม้; มายาคุฏิกา; ยาเม็ดวิเศษหรือลูกอมอันสำเร็จด้วยเวทมนตร์ ใส่ปากบุทคลเข้าไปอาจจะบันดาลให้บุทคลขึ้นสวรรค์หรือเหาะได้; knowledge; learning; science; the goddess Durgā; a tree; a magical pill, by putting which in to the mouth a person has the power of ascending to heaven or traversing the air.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วิทยา : (คำนาม) ความรู้, มักใช้ประกอบกับคำอื่น เช่น วิทยากร วิทยาคาร จิตวิทยา สังคมวิทยา. (ส.).”
และแปลง ว เป็น พ เป็น “พิทยา” พจนานุกรมฯ บอกไว้ว่า –
“พิทย-, พิทย์, พิทยา : (คำนาม) ความรู้. (ส. วิทฺยา; ป. วิชฺชา).”
(๒) “ธร”
บาลีอ่านว่า ทะ-ระ รากศัพท์มาจาก ธรฺ (ธาตุ = ทรงไว้) + อ (อะ) ปัจจัย
: ธรฺ + อ = ธร แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทรงไว้” หมายถึง รองรับ, สวม, เก็บ; จำไว้ในใจ, ท่องจำ (bearing, wearing, keeping; holding in mind, knowing by heart)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ธร : (คำนาม) การยึดไว้, การถือไว้, การทรงไว้, การมีไว้; ผู้รักษาไว้, ผู้ทรงไว้, มักใช้เป็นส่วนท้ายของสมาส เช่น วิชาธร วินัยธร. (ป.; ส.).”
วิชฺชา + ธร = วิชฺชาธร (วิด-ชา-ทะ-ระ) แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ทรงไว้ซึ่งความรู้” “ผู้ทรงไว้ซึ่งวิชา”
“วิชฺชาธร” ในภาษาไทยใช้เป็น “วิชาธร” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“วิชาธร : (คำนาม) พิทยาธร.”
ตามไปดูที่ “พิทยาธร” พจนานุกรมฯ บอกไว้ว่า –
“พิทยาธร : (คำนาม) อมนุษย์พวกหนึ่ง มีฐานะต่ำกว่าเทวดา เชื่อว่ามีวิชากายสิทธิ์สามารถเหาะเหินเดินอากาศได้ อยู่ในภูเขาหิมาลัย มีหน้าที่ปฏิบัติพระศิวะ. (ส. วิทฺยาธร).”
ขยายความ :
พจนานุกรมฯ บอกว่า “พิทยาธร” สันสกฤตเป็น “วิทฺยาธร”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “วิทฺยาธร” บอกไว้ดังนี้ –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“วิทฺยาธร : (คำนาม) ‘วิทยาธร,’ นรเทพจำพวกพิเศษจำพวกหนึ่ง, อากาศปราณา, หรืออากาศเทวดา; ผู้ถือหรือทรงไว้ซึ่งลูกอมวิเศษ (ดุจปรอทอันสำเร็จด้วยวิทยา); a demigod of a particular order, a spirit of the air; the holder of a magical pill or bolus.”
นักภาษาบอกว่า วิชฺชาธร > วิทฺยาธร > พิทยาธร คำอังกฤษว่า sorcerer
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล sorcerer เป็นไทยว่า พ่อมด, ผู้วิเศษ
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล sorcerer เป็นบาลีดังนี้:
(1) vijjādhara วิชฺชาธร (วิด-ชา-ทะ-ระ) = “ผู้ทรงไว้ซึ่งวิชา” > พิทยาธร
(2) indajālika อินฺทชาลิก (อิน-ทะ-ชา-ลิ-กะ) = “ผู้มีข่ายพระอินทร์” > ผู้เล่นกล, นักแสดงกล
…………..
ดูก่อนภราดา!
: จอมขมังเวทย์อาจจะวิเศษเหนือคน
: แต่ไม่อาจจะเล่นกลกับผลของกรรม
#บาลีวันละคำ (4,752)
16-6-68
…………………………….
…………………………….