กามสุขัลลิก- – อัตตกิลมถ- (บาลีวันละคำ 4,776)

กามสุขัลลิก– – อัตตกิลมถ–

สุดโต่งสองอย่าง

“กามสุขัลลิก-” อ่านว่า กา-ม-สุ-ขัน-ลิ-กะ

“อัตตกิลมถ-” อ่านว่า อัด-ตะ-กิ-ละ-มะ-ถะ

“กามสุขัลลิก-” แยกศัพท์เป็น กาม + สุข + อัลลิก 

(๑) “กาม” 

บาลีอ่านว่า กา-มะ รากศัพท์มาจาก กมฺ (ธาตุ = ปรารถนา) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ก-(มฺ) เป็น อา (กมฺ > กาม)

: กมฺ + ณ = กมณ > กม > กาม แปลตามศัพท์ว่า (1) “ภาวะที่ทำให้ปรารถนา” (2) “อาการที่ปรารถนา” (3) “ภาวะอันสัตวโลกปรารถนา”

“กาม” (ปุงลิงค์; นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) ความรื่นรมย์, สิ่งที่ให้ความเพลิดเพลิน, สิ่งที่ให้ความบันเทิงทางกาม (pleasantness, pleasure-giving, an object of sensual enjoyment)

(2) ความสนุกเพลิดเพลิน, การพึงพอใจจากการรู้สึก (enjoyment, pleasure on occasion of sense) 

(3) ความใคร่ (sense-desire)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“กาม, กาม– : (คำนาม) ความใคร่, ความใคร่ทางเมถุน. (ป., ส.).”

(๒) “สุข” 

บาลีอ่านว่า สุ-ขะ รากศัพท์มาจาก – 

(1) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, สะดวก) + ขมฺ (ธาตุ = อดทน, อดกลั้น) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ ม ที่สุดธาตุ

: สุ + ขมฺ = สุขม + กฺวิ = สุขมกฺวิ > สุขม > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ทนได้ง่าย”

(2) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, สะดวก) + ขนฺ (ธาตุ = ขุด) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ น ที่สุดธาตุ

: สุ + ขนฺ = สุขน + กฺวิ = สุขนกฺวิ > สุขน > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ขุดความทุกข์ด้วยดี”

(3) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, สะดวก) + ขาทฺ (ธาตุ = เคี้ยวกิน) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ ท ที่สุดธาตุ, ลดเสียง อา ที่ ขา-(ทฺ) เป็น อะ

: สุ + ขาทฺ = สุขาท + กฺวิ = สุขาทกฺวิ > สุขาท > สุขา > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่เคี้ยวกินความทุกข์ด้วยดี”

(4) สุขฺ (ธาตุ = สุขสบาย) + อ (อะ) ปัจจัย

: สุขฺ + อ = สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ยังบุคคลให้สุขสบาย”

(5) สุ (คำอุปสรรค = ง่าย, สะดวก) + ข (โอกาส) 

: สุ + ข = สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ให้โอกาสได้ง่าย”

“สุข” เราแปลทับศัพท์กันจนอาจจะไม่เคยคิดว่าหมายถึงอะไร

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สุข” (นปุงสกลิงค์) ไว้ดังนี้ –

(1) agreeable, pleasant, blest (เป็นที่พอใจ, รื่นรมย์, ได้รับพร)

(2) wellbeing, happiness, ease (ความผาสุก, ความสุข, ความสบาย)

(3) ideal, success (อุดมคติ, ความสำเร็จ)

(๓) “อัลลิก” 

เขียนแบบบาลีเป็น “อลฺลิก” อ่านว่า อัน-ลิ-กะ รูปคำเดิมมาจาก อลฺล + อิก ปัจจัย

(1) “อลฺล” อ่านว่า อัน-ละ รากศัพท์มาจาก อลฺลฺ (ธาตุ = เปียกชื้น, ชุ่ม) + อ (อะ) ปัจจัย

: อลฺลฺ + อ = อลฺล แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่เปียกชุ่ม” หมายถึง ชื้น, เปียก (moist, wet)

(2) “อิก” อ่านว่า อิ-กะ ในทางไวยากรณ์บาลีจัดเป็น “ปัจจัย” ตัวหนึ่ง (โปรดระลึกถึงคำที่รู้กันว่า “บาลีเป็นภาษาที่มีวิภัตติปัจจัย”

“อิก” เป็นปัจจัยใน “ตัทธิต” คือคำที่ใช้ปัจจัยอันมีความหมายอย่างใดอย่างหนึ่งแทนศัพท์ประกอบเข้าข้างท้ายศัพท์ เมื่อเห็นรูปปัจจัยที่อยู่ท้ายศัพท์ก็แปลเป็นศัพท์นั้น ๆ ตามที่หมายรู้กัน เช่นในที่นี้ “อิก” มีความหมายเท่ากับคำว่า “นิยุตฺต” ซึ่งแปลว่า “ประกอบ” (appointed to) เมื่อเห็น “อิก” อยู่ท้ายศัพท์ก็แปลว่า “ประกอบด้วย-”

อนึ่ง พึงทราบว่า รูป “อิก” ปัจจัยที่อยู่ท้ายศัพท์นั้น บางกรณีเป็น “ณิก” (นิ-กะ) ปัจจัยก็ได้ เพราะ “ณิก” เป็น “ปัจจัยเนื่องด้วย ณ” เมื่อลงแล้วลบ ณ จึงเป็น “อิก” (ณิก > อิก) เหมือน “อิก” ปัจจัย

อลฺล + อิก = อลฺลิก แปลว่า “ประกอบด้วยสิ่งที่เปียกชุ่ม” หมายถึง เกาะ, ติด (clinging to, sticking to)

การประสมคำ :

๑ กาม + สุข = กามสุข (บาลีอ่านว่า กา-มะ-สุ-ขะ ไทยอ่านว่า กาม-มะ-สุก) แปลว่า “ความสุขในกาม” หมายถึง กามสุขหรือสุขที่เกิดขึ้นจากกาม, โลกิยสุข (happiness or welfare arising from [sensual] pleasure)

๒ กามสุข + อลฺลิก = กามสุขลฺลิก > กามสุขัลลิก– (กา-มะ-สุ-ขัน-ลิ-กะ) แปลว่า “เปียกชุ่มด้วยความสุขในกาม” หมายถึง การติดพันอยู่กับความสุขทางโลกิยกาม (attachment to worldly enjoyment)

(ดูต่อไปที่ ขยายความ ข้างหน้า)

…………..

“อัตตกิลมถ-” แยกศัพท์เป็น อัตต + กิลมถ 

(๑) “อัตต” 

เขียนแบบบาลีเป็น เป็น “อตฺต” อ่านว่า อัด-ตะ มาจากรากศัพท์ดังนี้ :

(1) อตฺ (ธาตุ = ไป, ถึง, เป็นไปต่อเนื่อง) + ต ปัจจัย

: อตฺ + ต = อตฺต แปลตามศัพท์ว่า –

(ก) “ผู้ทำให้ชีวิตดำเนินต่อเนื่องไปได้” (คือเมื่ออัตตายังมีอยู่ ชีวิตก็ยังดำเนินต่อไปได้) 

(ข) “ผู้ถึงทุกข์ต่อเนื่อง” (คือเมื่อยังมีอัตตา ก็มีทุกข์เข้ามาอย่างไม่รู้จบ) 

(ค) “ผู้เป็นไปเพื่ออาพาธต่อเนื่อง” (คือเมื่อยังมีอัตตา ก็ยังต้องเจ็บป่วย ถูกบีบคั้นด้วยโรคภัยไม่รู้จบ)

(2) อทฺ (ธาตุ = กิน) + ต ปัจจัย, แปลง ท เป็น ต 

: อทฺ + ต = อทต > อตฺต แปลตามศัพท์ว่า –

(ก) “ผู้เสวยสุขและทุกข์” (คือต้องพบทั้งสุขและทุกข์ควบคู่กันไป จะเลือกเสวยแต่สุขอย่างเดียวหาได้ไม่)

(ข) “ผู้ถูกกิน” (คือถูกความเกิด ความแก่ ความเจ็บ ความตายมันกินเอา)

(3) อา (แทนศัพท์ว่า “อาหิต” = ตั้งลง, หยั่งลง) + ธา (ธาตุ = ทรงไว้) + ต ปัจจัย, ลบ อา ที่ อา (อา > อ)และ อา ที่ ธา (ธา > ธ) , แปลง ธฺ เป็น ตฺ

: อา + ธา = อาธา + ต = อาธาต > อธาต > อธต > อตฺต แปลตามศัพท์ว่า “ผู้เป็นที่ตั้งแห่งความถือตัวว่าเป็นเรา” (เพราะมีอัตตา จึงมีการยึดถือว่าตัวกูของกู)

“อตฺต” แปลตามที่เข้าใจกันคือ “ตัวตน” (self, soul) หมายถึง ตัว, ตน, ตัวตน, ร่างกาย, จิตใจ

“อตฺต” เรามักคุ้นในรูป “อตฺตา” ซึ่งเป็นรูปที่แจกด้วยวิภัตตินามที่หนึ่ง เขียนในภาษาไทยเป็น “อัตตา” 

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ไทย-อังกฤษ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต แปล “อัตตา” เป็นอังกฤดังนี้ –

1. self; soul; ego; personal entity.

2. mind; the whole personality.

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“อัตตา : (คำนาม) ตน. (ป.; ส. อาตฺมนฺ, อาตฺมา).”

ในที่นี้คงรูปตามบาลีเป็น “อัตต” 

(๒) “กิลมถ” 

อ่านว่า กิ-ละ-มะ-ถะ รากศัพท์มาจาก กิลมฺ (ธาตุ = ลำบาก, เหนื่อย) + ถ ปัจจัย

: กิลมฺ + ถ = กิลมถ (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “ความลำบาก” “การทำให้ลำบาก” หมายถึง ความเหน็ดเหนื่อย, ความเหนื่อยอ่อน, ความเมื่อยล้า (tiredness, fatigue, exhaustion)

อตฺต + กิลมถ = อตฺตกิลมถ > อัตตกิลมถ– (อัด-ตะ-กิ-ละ-มะ-ถะ) แปลว่า “การทรมานตนเองให้ลำบาก” (self-mortification) 

ขยายความ :

“กามสุขัลลิก-” ที่สะกดอย่างนี้เพราะยังไม่สุดคำ คือยังมีคำว่า “อนุโยค” (การประกอบเนือง ๆ) มาต่อท้าย เป็น “กามสุขัลลิกานุโยค” (กา-ม-สุ-ขัน-ลิ-กา-นุ-โยก) แปลเอาความว่า “การประกอบเนือง ๆ ซึ่งการเปียกชุ่มอยู่กับความสุขในกาม” หมายถึง ตกอยู่ในความหมกมุ่นอยู่กับความสุขทางกามารมณ์ (the extreme of sensual indulgence; extreme hedonism)

“อัตตกิลมถ-” ที่สะกดอย่างนี้ก็เพราะยังไม่สุดคำเช่นกัน คือยังมีคำว่า “อนุโยค” มาต่อท้าย เป็น “อัตตกิลมถานุโยค” (อัด-ตะ-กิ-ละ-มะ-ถา-นุ-โยก) แปลเอาความว่า “การประกอบเนือง ๆ ซึ่งการทำตนให้ลำบาก” หมายถึง การประกอบความลำบากเดือดร้อนแก่ตนเอง, การบีบคั้นทรมานตนให้เดือดร้อน (the extreme of self-mortification; extreme asceticism)

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

…………..

กามสุขัลลิกานุโยค : การประกอบตนให้พัวพันหมกมุ่นอยู่ในกามสุข เป็นอย่างหนึ่งในที่สุดสองข้าง คือ กามสุขัลลิกานุโยค ๑ อัตตกิลมถานุโยค ๑

อัตตกิลมถานุโยค : การประกอบตนให้ลำบากเปล่า คือ ความพยายามเพื่อบรรลุผลที่หมายด้วยวิธีทรมานตนเอง เช่น การบำเพ็ญตบะต่าง ๆ ที่นิยมกันในหมู่นักบวชอินเดียจำนวนมาก (ข้อ ๒ ใน ที่สุด ๒ อย่าง)

…………..

บาลีวันละคำวันนี้ถวายเป็นธรรมบูชา เนื่องในวันอาสาฬบูชา (ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8) วันที่พระพุทธองค์ทรงแสดงธัมมจักกัปปวัตนสูตร หรือ “ปฐมเทศนา” ว่าด้วย “สุดโต่งสองอย่าง” คือ กามสุขัลลิกานุโยค และ อัตตกิลมถานุโยค พร้อมทั้งทรงแสดง “ทางสายกลาง” คือ มัชฌิมาปฏิปทา

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ปุถุชนอยู่กับโลกยังต้องบริโภคกามคุณ

: บัณฑิตใช้กามเป็นทุน ทำบุญยกจิตเหนือโลก 

#บาลีวันละคำ (4,776)

10-7-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….