ศพ (บาลีวันละคำ 4,884)

ศพ

ไม่ประสงค์ถกเถียงเรื่องคำว่า “พระศพ” หรือ “พระบรมศพ”

แต่ประสงค์ให้ความรู้คำว่า “ศพ”

คำว่า “ศพ” ภาษาไทยอ่านว่า สบ

บาลีเป็น “ฉว” อ่านว่า ฉะ-วะ รากศัพท์มาจาก –

(๑) ฉวฺ (ธาตุ = เน่า, เปื่อย; ตัด, ขาด) + อ (อะ) ปัจจัย

: ฉวฺ + อ = ฉว แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “ร่างที่เน่าเปื่อย” 

(2) “ร่างที่ตัดขาดจากอาหาร เครื่องนุ่งห่ม และศรัทธาคุณเป็นต้น” (คือไม่ต้องกินต้องใช้อะไร และบำเพ็ญคุณธรรมใด ๆ ไม่ได้อีกต่อไป)

(3) “ร่างที่ตัดความปีติโสมนัสใจของคนที่เห็นหรือที่ได้สูดดม” (คือคนปกติได้เห็นหรือได้กลิ่น ย่อมไม่เกิดความยินดีพอใจ)

(๒) สวฺ (ธาต = แปรเปลี่ยน) อ (อะ) ปัจจัย, แปลง ส เป็น ฉ (สวฺ > ฉว)

: สวฺ + อ = สว > ฉว แปลตามศัพท์ว่า “ร่างที่แปรเปลี่ยนไป” 

หนังสือ ศัพท์วิเคราะห์ ของ พระมหาโพธิวงศาจารย์ (ทองดี สุรเตโช ป.ธ.๙, ราชบัณฑิต) แปล “ฉว” (ปุงลิงค์) ว่า ศพ, ซากศพ

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ฉว” ดังนี้ –

(1) เป็นคำนาม: a corpse (ศพ) 

(2) เป็นคุณศัพท์: vile, low, miserable, wretched (เลว, ต่ำ, น่าสมเพช, ชั่วช้า, เลวทราม)

บาลี “ฉว” สันสกฤตเป็น “ศว” 

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน เก็บคำว่า “ศว” ไว้ดังนี้ –

(สะกดตามต้นฉบับ)

(1) ศว : (ธาตุ) ไปหรือเข้าหา; เปลี่ยน, แปลง, แลก; แช่ง, ด่า, ศาป; to go or approach; to alter, to change; to curse.

(2) ศว : (คำนาม) ‘ศพ,’ ผี, ร่างอันสิ้นลมปราณแล้ว; a corpse, a dead body.

(3) ศว : (คำนาม) น้ำ; water.

บาลี “ฉว” สันสกฤต “ศว” ใช้ในภาษาไทยเป็น ศพ”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า – 

“ศพ : (คำนาม) ซากผี, ร่างคนที่ตายแล้ว. (ส. ศว; ป. ฉว).”

ขยายความแถม :

ขอนำคำที่เกี่ยวข้องกับพิธีศพ จากพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต คือคำว่า “ศตมวาร” และ “ปัญญาสมวาร” มาเสนอเป็นความรู้ประกอบดังนี้ –

…………..

(1) ศตมวาร : วาระที่ ๑๐๐, วันที่ครบ ๑๐๐; ในภาษาไทย นิยมใช้ในประเพณีทำบุญอุทิศแก่ผู้ล่วงลับ โดยมีความหมายว่า วันที่ ๑๐๐ หรือวันที่ครบ ๑๐๐ เช่น ในข้อความว่า “บำเพ็ญกุศลศตมวาร” ซึ่งพูดเป็นคำพื้นบ้านว่า “ทำบุญ ๑๐๐ วัน”, ทั้งนี้ มีคำที่มักใช้ในชุดเดียวกันอีก ๒ คำ คือ สัตมวาร (วันที่ ๗ หรือวันที่ครบ ๗) และ ปัญญาสมวาร (วันที่ ๕๐ หรือวันที่ครบ ๕๐); อนึ่ง “ศตมวาร” (วารที่ ๑๐๐) นี้ เป็นคำจากภาษาสันสกฤต ตรงกับคำบาลีว่า “สตมวาร” ไม่พึงสับสนกับ “สัตมวาร” (วารที่ ๗) ที่มาจากคำเต็มในภาษาบาลีว่า “สตฺตมวาร”

(2) ปัญญาสมวาร : วาระที่ ๕๐, ครั้งที่ ๕๐; ในภาษาไทย นิยมใช้ในประเพณีทำบุญอุทิศแก่ผู้ล่วงลับ โดยมีความหมายว่าวันที่ ๕๐ หรือวันที่ครบ ๕๐ เช่น ในข้อความว่า “บำเพ็ญกุศลปัญญาสมวาร”, ทั้งนี้ มีคำที่มักใช้ในชุดเดียวกันอีก ๒ คำ คือ สัตมวาร (หรือสัตตมวาร, วันที่ ๗ หรือวันที่ครบ ๗) และ ศตมวาร (วันที่ ๑๐๐ หรือวันที่ครบ ๑๐๐), อนึ่ง คำว่า “ปัญญาสมวาร” นี้ ไม่พึงสับสนกับคำว่า “ปัณรสมวาร” ที่แปลว่า วาระที่ ๑๕ ครั้งที่ ๑๕ หรือวันที่ ๑๕

…………..

หมายเหตุ : คำที่ใช้ในพจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ฯ บางคำอาจสะกดไม่ตรงกับคำในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

…………..

ดูก่อนภราดา!

: คุณธรรมทำให้คนต่างจากสัตว์

: และคุณธรรมนั่นแลที่ทำให้คนต่างจากคน

#บาลีวันละคำ (4,884)

26-10-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….