ดำไร (บาลีวันละคำ 2,156)

ดำไร

ดำดินมาจากบาลีหรือไร?

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ดำไร : (คำนาม) ช้าง, ใช้ว่า ดำรี หรือ ดมไร ก็มี.”

พจนานุกรมฯ ไม่ได้บอกว่า “ดำไร” เป็นภาษาอะไร หรือมาจากภาษาอะไร

ตามไปดูที่คำว่า “ดำรี” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ดำรี : (คำนาม) ช้าง, ใช้ว่า ดำไร หรือ ดมไร ก็มี. (ข. ฎํรี).”

และที่คำว่า “ดมไร” พจนานุกรมฯ บอกไว้ว่า –

“ดมไร : (คำนาม) ช้าง, โดยมากใช้ ดําไร หรือ ดํารี. (ข. ฎํรี).

คราวนี้พจนานุกรมฯ บอกว่า “ดำรี” คำเขมรเป็น “ฎํรี”

ถ้าถือตามพจนานุกรมฯ ก็เป็นอันว่า “ดำไร” มีเค้าว่ามาจากภาษาเขมรว่า “ฎํรี”

(“ฎํรี” เขมรออกเสียงอย่างไร ขอแรงญาติมิตรที่รู้ภาษาเขมรกรุณาให้ความรู้ด้วย)

“ดำไร” มาจากบาลีได้หรือไม่ :

ถามว่า “ฎํรี” เป็นคำเขมรแท้ๆ หรือว่าเขมรรับมาจากที่อื่นอีกต่อหนึ่ง

ผู้เขียนบาลีวันละคำมีความเห็นว่า คำว่า “ดำไร” สามารถอธิบายให้เห็นได้ว่า รากเดิมมาจากภาษาบาลี

“ดำไร” แปลว่า ช้าง (an elephant)

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล elephant เป็นบาลีดังนี้ –

(1) hatthī หตฺถี (หัด-ถี) “สัตว์ที่มีมือ” (คือมีงวง)

(2) mātaṅga มาตงฺค (มา-ตัง-คะ) “สัตว์ที่มีร่างกายใหญ่โต”

(3) kuñjara กุญฺชร (กุน-ชะ-ระ) “ผู้ทำให้ดินเสื่อมสภาพด้วยการทำลายเล่น” “ผู้ยินดีอยู่บนเนินเขา” “ผู้เที่ยวบันลือเหมือนเสียงนกกระเรียน”

(4) gaja คช (คะ-ชะ) “สัตว์ที่ส่งเสียงคำราม”

(5) vāraṇa วารณ (วา-ระ-นะ) “ผู้ต้านกำลังของปรปักษ์ได้”

(6) karī กรี (กะ-รี) “สัตว์ที่มีมือ” (คือมีงวง)

(7) dantī ทนฺตี (ทัน-ตี) “สัตว์ที่มีฟัน” (คือมีงา)

(8) ibha อิภ (อิ-พะ) “ผู้เดินเนิบๆ”

ในบรรดาศัพท์บาลีที่หมายถึงช้างเหล่านี้ คำที่กลายเป็น “ดำไร” ได้ คือคำว่า “กรี”

ขั้นตอนการกลายรูป:

ในภาษาไทย ต กลายรูปเป็น ก มีอยู่ทั่วไป เช่น

– ตรอก > กรอก

– โซ่ตรวน > โซ่กรวน

– ตรม > กรม

– ผ้าไตร > ผ้าไกร

ได้หลักว่า ต > ก ก > ต กลายรูปแทนกันได้

ดังนั้น: กรี > ตรี (ตะ-รี) (กลายจาก ก เป็น ต แทนที่จะกลายจาก ต เป็น ก)

และคำที่มาจากบาลีสันสกฤต ต เต่า เราใช้ในภาษาไทยเป็น ด เด็ก ก็มีอยู่ทั่วไป เช่น

– ตล (พื้น) > ดล (มหีตล [พื้นแผ่นดิน] > มหิดล)

– ปาตาล (พื้นใต้ดิน) > บาดาล

– ติลก (รอยเจิม) > ดิลก

ดังนั้น: กรี > ตรี (ตะ-รี) > ดรี (ดะ-รี)

จาก ดรี ก็แผลงต่อไปเป็น ดำไร : ดรี > ดำไร

คำเทียบ: รวิ (ดวงอาทิตย์) > รวี > รพี > รำไพ

ดังนั้น: กรี > ตรี > ดรี > ดำไร

และดังนั้น “ฎํรี” ของเขมรจึงไม่ใช่คำเขมรแท้ แต่เขมรเอา “กรี” ในบาลีไปเล่นกลกลายเป็น “ฎํรี” ไปด้วยประการฉะนี้

ควรมิควรแล้วแต่จะพิจารณา

…………..

ดูก่อนภราดา!

: แต่คำเดียวเจียวยังกลายเป็นหลายกล

: แล้วใจคนฤๅจะไม่กลายเป็นหลายใจ

————-

ภาพประกอบ: จาก google

#บาลีวันละคำ (2,156)

8-5-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย