หวย-บาลีว่าอย่างไร (บาลีวันละคำ 1,065)

หวย

บาลีว่าอย่างไร

ตามภาษาไปหา “หวย”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“หวย : (ภาษาปาก) (คำนาม) หวย ก ข; สลากกินแบ่ง.”

ตามไปดูที่คำว่า “สลากกินแบ่ง” พจน.54 บอกไว้ว่า –

“สลากกินแบ่ง : (คำนาม) สลากที่จัดให้มีขึ้นเพื่อขายให้แก่ผู้เล่นเป็นการเสี่ยงโชค โดยมีการให้รางวัลที่แบ่งเป็นหลายรางวัลแก่ผู้เล่นซึ่งถือสลากเลขหมายรางวัลที่ออกตามวิธีการที่กำหนด, ลอตเตอรี่ หวย หรือ หวยเบอร์ ก็เรียก.”

ย้อนไปดูที่คำว่า “สลาก” พจน.54 บอกไว้ว่า –

“สลาก ๑ : (คำนาม) สิ่งเช่นติ้ว ตั๋ว หรือแผ่นกระดาษเล็ก ๆ เป็นต้น ซึ่งทําเป็นเครื่องหมายกําหนดไว้เนื่องในการเสี่ยงโชคเสี่ยงทายเป็นต้น เช่น สลากภัต; ป้ายบอกชื่อยา ใช้ปิดขวดยารักษาโรค เรียกว่า สลากยา, ฉลาก ก็ว่า. (ป.; ส. ศลาก).”

ตามไปดูคำว่า “ติ้ว” พจน.54 บอกไว้ว่า –

“ติ้ว ๒ : (คำนาม) ไม้ซี่เล็ก ๆ ใช้สําหรับเป็นคะแนน เช่น ปักติ้ว นับติ้ว สําหรับเสี่ยงทาย เช่น สั่นติ้วเซียมซี หรือสําหรับใช้แทนสลาก เช่น เอาติ้วไปขึ้นของ.”

พจน.54 บอกไว้ว่า คำว่า “สลาก” สันสกฤตเป็น “ศลาก”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ศลากา” บอกไว้ดังนี้ :

(สะกดตามต้นฉบับ, ความหมายที่ท่านให้ไว้ในภาษาไทยบางคำเข้าใจยาก ถ้าดูภาษาอังกฤษอาจช่วยให้เข้าใจง่ายขึ้น)

“ศลากา : (คำนาม) หอกซัด; ศร; เม่น; ซี่ร่ม; ซี่กรง; อัสถิ; javelin; an arrow; a porcupine; the rib of an umbrella; the bar of a cage; a bone.”

บาลีมีคำว่า “สลากา” (โปรดสังเกตว่าคำนี้เป็นอิตถีลิงค์ คือลงท้ายเสียง “-อา” ทั้งบาลีและสันสกฤต)

“สลากา” (สะ-ลา-กา) รากศัพท์มาจาก สลฺ (ธาตุ = หวั่นไหว) + อาก ปัจจัย + อา ปัจจัยเครื่องหมายอิตถีลิงค์

: สลฺ + อาก = สลาก + อา = สลากา แปลตามศัพท์ว่า “ไม้ที่สั่นไหว” หรือ “ขยับได้” (ตรงกันข้ามกับติดตายอยู่กับที่ หรือแข็งทื่อ)

“สลากา” ในบาลีใช้ในความหมายอย่าง (บางความหมายไม่ได้เป็นไปตามรากศัพท์) ดังต่อไปนี้ :

(1) ธนู, ลูกดอก (an arrow, a dart)

(2) ไม้, หมุด, ราว (a small stick, peg, thin bar)

(3) ใบหญ้า (blade of a grass)

(4) โครงร่ม (ribs of a parasol)

(5) ดินสอ, ไม้เล็กๆ (ใช้ในเวลาทาตาด้วยน้ำมัน) (a pencil, small stick [used in painting the eyes with collyrium])

(6) เข็มชนิดหนึ่ง (a kind of needle)

(7) เครื่องมือศัลยกรรมอย่างหนึ่ง (a kind of surgical instrument, a stick of caustic)

(8) ไม้ตีฆ้อง (a gong stick)

(9) องคชาต (membrum virile)

(10) ไม้สลากที่ใช้ในเวลาลงคะแนนและแจกอาหาร, การออกเสียง, ฉลาก (a ticket consisting of slips of wood used in voting and distributing food, vote, lot)

อย่างไรก็ตาม “สลากา” ในความหมายที่เข้าใจทั่วไปคือ :

(๑) การลงคะแนนเพื่อให้ได้ตัวผู้มีสิทธิ์หรือผู้เป็นตัวการ เช่นในกรณีสิ่งของมีจำกัด แต่ผู้มีสิทธิ์จะได้รับมีหลายคน

(๒) กรรมวิธีสุ่มเลือก เช่นในกรณีสิ่งของมีครบตัวผู้รับ แต่ชนิดและคุณภาพต่างกัน ใครจะได้ของชิ้นไหน เป็นไปตามสลากที่จับ

คำว่า “หวย” หรือ “สลากกินแบ่ง” ตรงกับคำอังกฤษว่า lottery

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล lottery เป็นบาลีว่า –

(1) salākagāha สลากคาห (สะ-ลา-กะ-คา-หะ) = การลงคะแนน, การออกเสียง

(2) kusapāta กุสปาต (กุ-สะ-ปา-ตะ) = การโยนสลากเพื่อหาตัวผู้มีสิทธิ์

โปรดสังเกตคำแปล “สลากา” เป็นภาษาอังกฤษในข้อหมายเลข (10) มีคำว่า vote และ lot

lot เป็นคำเดียวกับ lottery นั่นเอง

สันนิษฐาน :

๑ อุปกรณ์ในการจับสลากแต่เดิมทำด้วยไม้ซี่เล็ก ๆ ที่เรียกว่า “ติ้ว” ซึ่งคำสันสกฤตใช้ว่า “ศลากา” และบาลีเป็น “สลากา” มีคำแปลในภาษาอังกฤษคำหนึ่งว่า lot

๒ ในการลงคะแนน หรือการสรรหาตัวผู้มีสิทธิ์ ใช้วิธีที่เรียกในบาลีว่า “สลากคาห” แปลตามตัวว่า “จับสลาก”

๓ กรรมวิธีจับสลาก หรือ “สลากคาห” หรือ lot นั่นเองที่พัฒนามาเป็น lottery หรือสลากกินแบ่ง ที่เรียกกันเป็นภาษาปากว่า “หวย”

: ทำใจให้รู้จักพอ ไม่ต้องรอถูกหวย

18-4-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย