วุฏฐานวิธี (บาลีวันละคำ 4,790)

วุฏฐานวิธี

วิธีรักษาอาการปางตาย

อ่านว่า วุด-ถา-นะ-วิ-ที

ประกอบด้วยคำว่า วุฏฐาน + วิธี

(๑) “วุฏฐาน” 

เขียนแบบบาลีเป็น “วุฏฺฐาน” (มีจุดใต้ ฏฺ) อ่านว่า วุด-ถา-นะ รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = พิเศษ, วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + อุ (คำอุปสรรค = ขึ้น, นอก) + ฐา (ธาตุ = ตั้ง, ดำรง, ยืน) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ), ลบ อิ ที่ วิ (วิ > ว), ซ้อน ฏฺ ระหว่างอุปสรรคกับธาตุ (อุ + ฏฺ + ฐา)

: วิ > ว + อุ = วุ + ฏฺ + ฐา = วุฏฺฐา + ยุ > อน = วุฏฺฐาน แปลตามศัพท์ว่า “การลุกออกมา” 

“วุฏฺฐาน” ในบาลี ใช้ในความหมายดังนี้ –

(1) การเกิดขึ้น, กำเนิด rise, origin 

(2) การบวช, การอุปสมบท (ในพระวินัย) ordination, rehabilitation (in the Order) 

(3) การปลุก, การโผล่ขึ้น, การออกมา, การปรากฏออกมา (rousing, rising out, emerging, emergence)

(๒) “วิธี” 

บาลีเป็น “วิธิ” (โปรดสังเกต –ธิ สระ อิ ไม่ใช่ –ธี สระ อี) รากศัพท์มาจาก วิ (คำอุปสรรค = พิเศษ, วิเศษ, แจ้ง, ต่าง) + ธา (ธาตุ = ทรงไว้) + อิ ปัจจัย, ลบสระท้ายธาตุ (ภาษาไวยากรณ์ว่า “ลบสระหน้า”)

: วิ + ธา > ธ = วิธ + อิ = วิธิ แปลตามศัพท์ว่า “ทรงไว้เป็นพิเศษ” 

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิธิ” เป็นอังกฤษ ดังนี้ –

(1) form, way; rule, direction, disposition, method, motto (แบบ, ทาง, กฎ, ทิศทาง, การจัดแจง, วิธี, คำขวัญ)

(2) luck, destiny (โชค, เคราะห์) 

“วิธิ” ใช้ในภาษาไทยเป็น “วิธี” 

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของ “วิธี” ในภาษาไทยไว้ว่า –

(1) ทํานองหรือหนทางที่จะทํา เช่น วิธีทำฝอยทอง วิธีสอนคณิตศาสตร์ เลขข้อนี้ทำได้หลายวิธี.

(2) แบบ, แบบอย่าง, เช่น ทำถูกวิธี.

(3) กฎ, เกณฑ์.

(4) คติ, ธรรมเนียม.

วุฏฺฐาน + วิธิ = วุฏฺฐานวิธิ > วุฏฐานวิธี แปลตามศัพท์ว่า “แบบแผนแห่งการออก (จากอาบัติ)” 

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต อธิบายคำว่า “วุฏฐานวิธี” ไว้ดังนี้ –

…………..

วุฏฐานวิธี : ระเบียบเป็นเครื่องออกจากอาบัติ หมายถึงระเบียบวิธีปฏิบัติสำหรับภิกษุผู้จะเปลื้องตนจากอาบัติหนักขั้นสังฆาทิเสส, มีทั้งหมด ๔ อย่างคือ ปริวาส มานัต อัพภาน และ ปฏิกัสสนา 

…………..

หนังสือ วินัยมุข เล่ม 3 พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส กัณฑ์ที่ 30 วิธีระงับอาปัตตาธิกรณ์ หัวข้อวิธีระงับครุกาบัติ มีข้อความที่เกี่ยวข้องกับ “วุฏฐานวิธี” ดังนี้ –

…………..

                              วิธีระงับครุกาบัติ

           ภิกษุผู้ต้องครุกาบัติแล้ว ตามธรรมเนียมแห่งอาบัตินั้น ต้องประพฤติวัตร เรียกว่ามานัต แปลว่า นับ [ราตรี] ๖ ราตรีแล้ว สงฆ์จึงสวดระงับอาบัติ เรียกว่าอัพภาน แปลว่าเรียกเข้า [หมู่] แต่ถ้าปกปิดไว้ล่วงวันเท่าใด ต้องประพฤติวัตร เรียกว่าอยู่ปริวาส แปลว่าอยู่ใช้ ครบวันเท่านั้นก่อน จึงควรจะประพฤติมานัตได้ต่อไป. ก็ถ้าในระหว่างอยู่ปริวาสตลอดถึงสงฆ์ยังมิได้อัพภานเพียงไร ต้องครุกาบัติเช่นนั้นก็ดี อย่างอื่นก็ดี ซ้ำเข้าด้วย ต้องกลับอยู่ปริวาสหรือประพฤติมานัตใหม่ เรียกว่าปฏิกัสสนา แปลว่า กิริยาชักเข้าหาอาบัติเดิม, ปริวาส มานัต ปฏิกัสสนา และอัพภาน รวมเรียกว่าวุฏฐานวิธี แปลว่าระเบียบเป็นเครื่องออกจากอาบัติ. สงฆ์จตุรวรรคให้ปริวาส ให้มานัต และทำปฏิกัสสนาได้อยู่ ส่วนอัพภานสงฆ์วีสติวรรคพวกเดียวจึงทำได้ แต่จะเอาภิกษุผู้กำลังประพฤติวุฏฐานวิธีเข้าเป็นรูปครบจำนวน คือเป็นที่ ๔ แห่งสงฆ์จตุวรรค หรือเป็นที่ ๒๐ แห่งสงฆ์วีสติวรรค หาได้ไม่.

ที่มา: วินัยมุข เล่ม 3 หน้า 158-159

…………..

หมายเหตุ :

1 “ครุกาบัติ” แปลว่า “อาบัติหนัก” หมายถึง อาบัติปาราชิกและอาบัติสังฆาทิเสส ในที่นี้มุ่งถึงอาบัติสังฆาทิเสสเท่านั้น ส่วนอาบัติปาราชิกเมื่อต้องเข้าแล้วขาดจากความเป็นภิกษุทันที จึงไม่ต้องใช้วิธีใด ๆ เพื่อออกจากอาบัติ

2 ที่ว่า “ปริวาส มานัต ปฏิกัสสนา และอัพภาน รวมเรียกว่าวุฏฐานวิธี” หมายถึงว่า เมื่อจะกล่าวถึงขั้นตอนทั้งหมดใน “วุฏฐานวิธี” ก็มี 4 ขั้นตอนดังระบุชื่อนี้ แต่ไม่ได้แปลว่าต้องทำทุกวิธี 

วิธีที่ต้องทำแน่นอนมีเฉพาะ “มานัต” และ “อัพภาน” เท่านั้น 

“ปริวาส” จะทำในกรณีที่ต้องอาบัติสังฆาทิเสสแล้วปกปิดไว้เท่านั้น ถ้าต้องเข้าแล้วบอกกล่าวเปิดเผยทันทีไม่ได้ปกปิดไว้ ก็ไม่ต้องอยู่ปริวาส

“ปฏิกัสสนา” จะทำในกรณีที่ระหว่างอยู่ปริวาสหรือประพฤติมานัต ไปต้องอาบัติสังฆาทิเสสซ้ำเข้าอีก จะเป็นข้อเดิมหรือข้ออื่นก็ตาม ต้องยกเลิกปริวาสและมานัตที่ทำมาทั้งหมด กลับไปเริ่มต้นใหม่ แต่ถ้าระหว่างอยู่ปริวาสหรือประพฤติมานัต ไม่ได้ต้องอาบัติสังฆาทิเสสอีก ขั้นตอนปฏิกัสสนาก็ไม่ต้องมี

ที่ต้องย้ำเรื่องนี้ เพราะคำว่า “ปริวาส มานัต ปฏิกัสสนา และอัพภาน รวมเรียกว่าวุฏฐานวิธี” อาจจะมีผู้เข้าใจไปว่า ภิกษุต้องอาบัติสังฆาทิเสสจะต้องผ่านวุฏฐานวิธีทุกขั้นตอน คือ ต้องผ่านปริวาส ต้องผ่านมานัต ต้องผ่านปฏิกัสสนา ต้องผ่านอัพภาน ต้องผ่านครบทั้ง 4 ขั้นตอนจึงจะสำเร็จสมบูรณ์ 

ย้ำว่า ขั้นตอนที่เป็นหลักของ “วุฏฐานวิธี” คือ มานัตและอัพภานเท่านั้น ปริวาสและปฏิกัสสนาเป็นขั้นตอนที่แทรกเข้ามา มีเหตุจึงทำ ไม่มีเหตุก็ไม่ต้องทำ

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ปาราชิกเหมือนตายแล้ว รักษาไม่ได้

: สังฆาทิเสสเหมือนปางตาย รักษาได้

#บาลีวันละคำ (4,790)

24-7-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….