นิรามัย (บาลีวันละคำ 4,807)
นิรามัย
คำเพราะที่ไม่มีใครพูด
อ่านว่า นิ-รา-ไม
“นิรามัย” เขียนแบบบาลีเป็น “นิรามย” อ่านว่า นิ-รา-มะ-ยะ แยกศัพท์เป็น นิร + อามย
(๑) “นิร”
อ่านว่า นิ-ระ ตามที่ตาเห็นก็เป็น “นิร” แต่หลักภาษาบอกว่า คำนี้เดิมเป็น “นิ” เป็นศัพท์จำพวก “อุปสรรค”
อาจารย์ผู้สอนบาลีแสดงความเห็นว่า อุปสรรคตัวนี้เป็น “นิ” (สระ อิ) ตัวหนึ่ง เป็น “นี” (สระ อี) ตัวหนึ่ง คือ “นิ = เข้า, ลง” และ “นี = ไม่มี, ออก” แต่เนื่องจากตำราพิมพ์ผิด “นี” ตัวหลังพิมพ์เป็น “นิ” กลายเป็น “นิ” ทั้ง 2 ตัว แล้วไม่ได้แก้
ลองตรองดูก็ประหลาดอยู่ ถ้าเป็น “นิ” เหมือนกันทั้ง 2 ตัว ไฉนจึงแยกเป็น “นิ = เข้า, ลง, นิ = ไม่มี, ออก” ทำไมจึงไม่ว่า “นิ = เข้า, ลง, ไม่มี, ออก” รวดเดียวไปเลย
อาจารย์ผู้สอนบาลีรุ่นใหม่จึงยุติว่า “นิ” ตัวหลังต้องเป็น “นี” คือต้องเป็น “นิ = เข้า, ลง” และ “นี = ไม่มี, ออก”
ถ้ายุติดังว่านี้ อุปสรรคตัวนี้ก็คือ “นี” = ไม่มี, ออก รัสสะ อี เป็น อิ
“นิ” (หรือ “นี”) เมื่อนำหน้าคำที่ขึ้นต้นด้วยสระ มักลง ร อาคมแทรกระหว่างคำที่มาเชื่อมกัน เช่น –
นิ + ร + อนฺตราย = นิรนฺตราย แปลว่า ไม่มีอันตราย
นิ + ร + อปราธ = นิรปราธ แปลว่า ไม่มีความผิด
ในที่นี้ คำหลังคือ “อามย” ขึ้นต้นด้วยสระ จึงลง ร อาคม
อักษรจำพวกที่เรียกว่า “อาคม” นี้ยังมีอีกหลายตัว เหตุผลสำคัญที่ต้องลงอาคมก็เพื่อให้เกิดความสละสลวยหรือคล่องปากเมื่อออกเสียง
ในสันสกฤต อุปสรรคตัวนี้เป็น “นิร”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“นิรฺ : (นิบาต) นิบาตและอุปสรรคบอกอสังศยะหรือความเชื่อแน่; ความประติเษธ; ความปราศจาก; a particle and prefix implying certainty or assurance; negation or privation; – (กริยาวิเศษณ์ หรือ บุรพบท) ภายนอก, นอก, ออก, ปราศจากหรือไม่มี, พลัน; outside, out, without, forth.”
(๒) “อามย”
อ่านว่า อา-มะ-ยะ) รากศัพท์มาจาก –
(1) อมฺ (ธาตุ = เสียดแทง, เจ็บ) + อย ปัจจัย, ทีฆะ อะ ที่ อ-(มฺ) เป็น อา (อมฺ > อาม)
: อมฺ + อย = อมย > อามย แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่เสียดแทง” “อาการที่เจ็บปวด”
(2) อา (คำอุปสรรค = ทั่วไป, ยิ่งขึ้น) + มิ (ธาตุ = เบียดเบียน) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อิ ที่ มิ เป็น เอ แล้วแปลง เอ เป็น อย (มิ > เม > มย)
: อา + มิ = อามิ + ณ = อามิณ > อามิ > อาเม > อามย แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่เบียดเบียนร่างกายอย่างยิ่ง”
(3) อา (คำอุปสรรค = กลับความ) + มยฺ (ธาตุ = ไป) + อ (อะ) ปัจจัย
: อา + มยฺ = อามยฺ + อ = อามย แปลตามศัพท์ว่า “อาการที่มาเบียดเบียน”
“อามย” หมายถึง ความเจ็บไข้, ความไม่สบาย, ความป่วยไข้, โรค, ความเจ็บไข้ได้ป่วย, อาพาธ, ความลำบาก (affliction, illness, misery)
บาลี “อามย” ในภาษาไทยใช้เป็น “อามัย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“อามัย : (คำนาม) ความป่วยไข้, โรค, ความไม่สบาย, ตรงข้ามกับ อนามัย คือ ความสบาย ความไม่มีโรค. (ป., ส.).”
นิ + ร + อามย = นิรามย (นิ-รา-มะ-ยะ) แปลว่า “อาการที่ไม่มีความเบียดเบียน” หมายถึง ไม่เจ็บไข้ได้ป่วย, ไม่ทรุดโทรม, มีสุขภาพดี, มีอนามัยดี (not afflicted, not decaying, healthy, well)
“นิรามย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “นิรามัย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“นิรามัย : (คำแบบ) (คำวิเศษณ์) ไม่มีโรค, สบาย, เป็นสุข. (ป., ส.).”
หมายเหตุ : “คำแบบ” หมายถึง คำที่ใช้เฉพาะในหนังสือ ไม่ใช่คำพูดทั่วไป
อภิปรายขยายความ :
เมื่อพูดถึงภาวะที่ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ คำที่เราใช้พูดกันมากที่สุดคือคำว่า “สุขภาพ” เช่น สุขภาพดี สุขภาพไม่ค่อยดี ดูแลสุขภาพ
คำที่หมายถึง ภาวะที่ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ ยังมีอีกหลายคำ เช่น “อนามัย” ก็คำหนึ่ง และ “นิรามัย” ที่แสดงมานี้ก็อีกคำหนึ่ง
คำว่า “สุขภาพ” “อนามัย” และ “นิรามัย” ถ้าให้นึกถึงคำอังกฤษ เราก็จะนึกถึงคำว่า health หรือ healthy ทั้ง ๆ ที่ยังมีคำอังกฤษอีกหลายคำที่หมายถึง “สุขภาพ” “อนามัย” และ “นิรามัย” (ดูคำแปล “นิรามัย” ข้างต้น)
คำก็เหมือนคน
บางสถานการณ์ เราคิดถึงคนคนหนึ่ง
แต่บางสถานการณ์ เราคิดถึงคนอีกคนหนึ่ง
เวลาจะใช้งาน เราคิดถึงคนนั้น
แต่เวลาจะให้รางวัล เราคิดถึงคนนี้
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ข้าวดีแกงดี ส่งให้ชีวัดนอก
: ขี้เยี่ยวไม่ออก ส่งให้ชี้วัดใน
#บาลีวันละคำ (4,807)
10-8-68
…………………………….
…………………………….
