สุโขสโมสร (บาลีวันละคำ 4,809)
สุโขสโมสร
พูดกันไปก่อน แปลว่าอะไรไม่รู้
อ่านว่า สุ-โข-สะ-โม-สอน
ประกอบด้วยคำว่า สุโข + สโมสร
(๑) “สุโข”
อ่านว่า สุ-โข รูปคำเดิมเป็น “สุข” อ่านว่า สุ-ขะ รากศัพท์มาจาก –
(1) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, สะดวก) + ขมฺ (ธาตุ = อดทน, อดกลั้น) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ มฺ ที่สุดธาตุ
: สุ + ขมฺ = สุขมฺ + กฺวิ = สุขมกฺวิ > สุขม > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ทนได้ง่าย”
(2) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, สะดวก) + ขนฺ (ธาตุ = ขุด) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ น ที่สุดธาตุ
: สุ + ขนฺ = สุขนฺ + กฺวิ = สุขนกฺวิ > สุขน > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ขุดความทุกข์ด้วยดี”
(3) สุ (คำอุปสรรค = ดี, งาม, สะดวก) + ขาทฺ (ธาตุ = เคี้ยวกิน) + กฺวิ ปัจจัย, ลบ กฺวิ และ ท ที่สุดธาตุ, ลดเสียง อา ที่ ขา-(ทฺ) เป็น อะ
: สุ + ขาทฺ = สุขาทฺ + กฺวิ = สุขาทกฺวิ > สุขาท > สุขา > สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่เคี้ยวกินความทุกข์ด้วยดี”
(4) สุขฺ (ธาตุ = สุขสบาย) + อ (อะ) ปัจจัย
: สุขฺ + อ = สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ยังบุคคลให้สุขสบาย”
(5) สุ (ง่าย, สะดวก) + ข (โอกาส)
: สุ + ข = สุข แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะที่ให้โอกาสได้ง่าย”
“สุข” เราแปลทับศัพท์กันจนอาจจะไม่เคยคิดว่าหมายถึงอะไร
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สุข” ไว้ดังนี้ –
(1) agreeable, pleasant, blest (เป็นที่พอใจ, รื่นรมย์, ได้รับพร)
(2) wellbeing, happiness, ease (ความผาสุก, ความสุข, ความสบาย)
(3) ideal, success (อุดมคติ, ความสำเร็จ)
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สุข, สุข– : (คำนาม) ความสบายกายสบายใจ เช่น ขอให้อยู่ดีมีสุข เกิดมาก็มีสุขบ้างทุกข์บ้าง, มักใช้เข้าคู่กับคำ เป็น เช่น ขอให้อยู่เย็นเป็นสุข ขอให้เป็นสุข ๆ นะ. (คำวิเศษณ์) สบายกายสบายใจ เช่น เดี๋ยวนี้เขาอยู่สุขสบายดี. (ป., ส.).”
“สุข” ในบาลี ถ้าใช้เป็นคำนาม เป็นนปุงสกลิงค์ ถ้าใช้เป็นขยายคำนามหรือคำวิเศษณ์ (บาลีเรียก “วิเสสนะ”) เปลี่ยนลิงค์ไปตามคำนามที่ตนขยาย
– เป็น “สุโข” เช่น สุโข ปุญญสฺส อุจฺจโย = การสั่งสมบุญนำสุขมาให้
– เป็น “สุขา” เช่น สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี = ความพร้อมเพรียงของหมู่ ให้เกิดสุข
– เป็น “สุขํ” เช่น อพฺยาปชฺฌํ สุขํ โลเก = ความไม่เบียดเบียนเป็นสุขในโลก
ในที่นี้ “สุข” เปลี่ยนรูปเป็น “สุโข” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สุโข : (ภาษาปาก) (คำวิเศษณ์) เป็นสุข เช่น นอนหลับอย่างสุโข.”
“สุโข” คำนี้ มักมีผู้เขียนเป็น “สุขโข” โดยเข้าใจว่าเป็นคำว่า สุข + โข
โปรดเข้าใจให้ถูกต้องว่า คำนี้สะกดเป็น “สุโข” ไม่ใช่ “สุขโข”
(๒) “สโมสร”
บาลีเป็น “สโมสรณ” อ่านว่า สะ-โม-สะ-ระ-นะ รากศัพท์มาจาก สํ (คำอุปสรรค = พร้อมกัน) + โอ (คำอุปสรรค = ลง) + สรฺ (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + ยุ ปัจจัย, แปลงนิคหิตที่ สํ เป็น ม, (สํ > สม), แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ) แล้วแปลง น เป็น ณ
: สํ > สม + โอ = สโม + สรฺ = สโมสรฺ + ยุ > อน = สโมสรน > สโมสรณ แปลตามศัพท์ว่า “ไปรวมกัน” หมายถึง การสโมสร, การประชุม, การรวมกัน, การบรรจบกัน (coming together, meeting, union, junction)
บาลี “สโมสรณ” ภาษาไทยตัด ณ ออก เป็น “สโมสร” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“สโมสร : (คำนาม) ที่สำหรับร่วมประชุมคบหากัน เช่น สโมสรข้าราชการ สโมสรทหารบก. (คำกริยา) ร่วมชุมนุมกัน เช่น ไปร่วมสโมสร. (ป. สโมสรณ; ส. สมวสรณ).”
ขยายความ :
สุโข + สโมสร = สุโขสโมสร เป็นคำบาลี แต่เอามาประสมกันแบบคำไทย แปลตามประสงค์ว่า “มีความสุขร่วมกัน” “มีความสุขเพราะได้พบปะกัน” ถอดความว่า “มีความสุขจริง ๆ” ไม่ได้เล็งว่าได้พบปะกันจึงมีความสุข คือแม้จะอยู่เฉย ๆ อยู่คนเดียว หรือไปทำอะไรมาสักอย่างหนึ่งแล้วเกิดความรู้สึกว่าได้รับความสุข ก็พูดได้ว่า “สุโขสโมสร” เช่น –
เขาไปได้หนังสือถูกใจมาเล่มหนึ่ง นอนอ่านสุโขสโมสรไปเลย
ส่วนมากเราจะพูดแบบคล่องปากหรือเป็นคำติดปาก เข้าใจความหมายกว้าง ๆ แต่ไม่ได้สนใจว่าคำที่พูดนี้ตามรูปศัพท์-รากศัพท์มีความหมายว่าอย่างไร
พูดได้ แม้ไม่รู้ความหมายตามรูปศัพท์-รากศัพท์ ก็ไม่เสียหายอะไร
แต่ถ้าพูดได้ด้วย รู้ความหมายตามรูปศัพท์-รากศัพท์ด้วย ก็ยิ่งดี
…………..
ดูก่อนภราดา!
: สุขจริง ๆ อยู่ที่ใจ
: ไปวิ่งหาที่ไหน ๆ ไม่มีวันเจอ
#บาลีวันละคำ (4,809)
12-8-68
…………………………….
…………………………….
