ชนมวาร (บาลีวันละคำ 4,871)

ชนมวาร

วันอะไร-เผื่อใครยังไม่รู้

อ่านว่า ชน-มะ-วาน 

ประกอบด้วยคำว่า ชนม + วาร

(๑) “ชนม”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “ชนม-” (อ่านว่า ชน-มะ-) และ “ชนม์” (อ่านว่า ชน) บอกไว้ว่า – 

“ชนม-, ชนม์ : (คำนาม) การเกิด. (ส. ชนฺมนฺ).”

พจนานุกรมฯ บอกว่า “ชนม” มาจาก “ชนฺมนฺ” ในสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ชนฺมนฺ” บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

“ชนฺมนฺ : (คำนาม) ‘ชันมัน, บางทีก็เปน – ชนมาน;’ ดูที่ ชนฺม; which see.”

ตามไปดูที่ “ชนฺม” สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“ชนฺม : (คำนาม) ‘ชนม์,’ สมภพ, กำเนิด, อุตบัติ (ออกจาก-อุตฺปตฺติ); birth.” 

บาลีไม่มีรูปคำ “ชนฺม” มีแต่ “ชนน” อ่านว่า ชะ-นะ-นะ รากศัพท์มาจาก ชนฺ (ธาตุ = เกิด) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)

: ชนฺ + ยุ > อน = ชนน แปลตามศัพท์ว่า “การเกิด” หมายถึง การเกิด; ผลิต, ทำให้เกิด (birth; producing, causing)

เป็นอันว่า “ชนม” เป็นคำสันสกฤต

(๒) “วาร” 

ภาษาไทยอ่านว่า วาน บาลีเป็นอ่านว่า วา-ระ รากศัพท์มาจาก วรฺ (ธาตุ = ผูก, พัน, มัด) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, “ทีฆะต้นธาตุ” คือยืดเสียง อะ ที่ ว-(รฺ) เป็น อา (วรฺ > วาร)

: วรฺ + ณ = วรณ > วร > วาร แปลตามศัพท์ว่า “เวลาที่ผูกไว้” หมายถึงเวลาที่กำหนดไว้ตามเหตุการณ์นั้น ๆ หมายถึง วาระ, โอกาส, เวลา, คราว (turn, occasion, time, opportunity)

ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 เก็บคำว่า “วาร” ไว้ 2 คำ บอกไว้ดังนี้ –

(1) วาร ๑ : (คำนาม) วันหนึ่ง ๆ ในสัปดาห์ เช่น อาทิตยวาร. (ป., ส.).

(2) วาร– ๒, วาระ : (คำนาม) ครั้ง, คราว, เช่น พิจารณารวดเดียว ๓ วาระ อยู่ในตำแหน่งวาระละ ๒ ปี, เวลากำหนด เช่น วาระอันเป็นมงคล วาระสุดท้ายของชีวิต.

ในที่นี้ “วาร” ใช้ในความหมายตามข้อ (1) ที่หมายถึง วันหนึ่ง ๆ ในสัปดาห์ 

ชนม + วาร = ชนมวาร (ชน-มะ-วาน) แปลตามศัพท์ว่า “วันเป็นที่เกิด” คือที่เรียกกันสั้น ๆ ว่า วันเกิด แต่หมายเอาวันในสัปดาห์ คือ วันอาทิตย์ วันจันทร์ ฯลฯ 

คำว่า “ชนมวาร” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554

ขยายความ :

คำว่า “ชนมวาร” ราชาศัพท์ใช้ว่า “พระชนมวาร”

แถม :

“พระชนมวาร” ที่น่ารู้เรื่องหนึ่ง คือพระพุทธรูปประจำพระชนมวารพระมหากษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี ในแต่ละรัชกาล มีดังนี้ –

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 1 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช คือ พระพุทธรูปปางอุ้มบาตร (วันพุธ)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 2 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย คือ พระพุทธรูปปางอุ้มบาตร (วันพุธ)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 3 พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ พระพุทธรูปปางห้ามสมุทร (วันจันทร์)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวคือ พระพุทธรูปปางสมาธิ (วันพฤหัสบดี)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ พระพุทธรูปปางห้ามแก่นจันทน์ (วันอังคาร)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ พระพุทธรูปปางนาคปรก (วันเสาร์)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ พระพุทธรูปปางอุ้มบาตร (วันพุธ)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 8 พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร คือ พระพุทธรูปปางถวายเนตร (วันอาทิตย์)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 9 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร คือ พระพุทธรูปปางอภัยมุทรา หรือปางห้ามญาติ (วันจันทร์)

.

พระพุทธรูปประจำพระชนมวารรัชกาลที่ 10  พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดี ศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ พระพุทธรูปปางห้ามญาติ (วันจันทร์)

หมายเหตุ :

หากมีข้อผิดพลาด ขอท่านผู้รู้โปรดทักท้วงและแก้ไขให้ด้วย จะเป็นพระคุณอย่างยิ่ง

…………..

ดูก่อนภราดา!

: วันเกิด สำคัญเพียงไรใครก็รู้

: แต่วันที่ยังอยู่ สำคัญที่สุด

#บาลีวันละคำ (4,871)

13-10-68

…………………………….

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย

…………………………….