คูณ (บาลีวันละคำ 1,091)

คูณ

อ่านว่า คูน

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“คูณ : (คำกริยา) เพิ่มจํานวนเท่าตัวตามหน่วยที่ต้องการ, เท่า เช่น ทวีคูณ คือ ๒ เท่า ตรีคูณ คือ ๓ เท่า. (คำนาม) เรียกเครื่องหมายดังนี้ x ว่า เครื่องหมายคูณ. (ป., ส. คุณ).”

คำในวงเล็บ “(ป., ส. คุณ)” หมายความว่า คำว่า “คูณ” นี้บาลีและสันสกฤตเป็น “คุณ”

(๑) “คุณ” ในบาลี

อ่านว่า คุ-นะ รากศัพท์มาจาก คุณฺ (ธาตุ = ประกาศ, ผูก, มัด, สั่งสม) + อ ปัจจัย

: คุณฺ + อ = คุณ แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “สิ่งที่ประกาศความดีของตน” = เมื่อทำสิ่งนั้น ก็จะประกาศให้รู้ว่าสิ่งที่ทำหรือผู้ทำสิ่งนั้นมีความดี

(2) “สิ่งที่ผูกผลไว้กับตน” = เมื่อทำสิ่งนั้นก็เท่ากับได้ผลของสิ่งนั้นติดพันมาด้วย

(3) “สิ่งอันผู้ต้องการความดีสั่งสม” = ใครต้องการความดีก็ต้องสั่งสมสิ่งนั้น ถ้าไม่สั่งสมก็ไม่มีและไม่ได้สิ่งที่ต้องการ

“คุณ” ในบาลีหมายถึง :

(1) คุณภาพ, คุณความดี, ผลประโยชน์, ผลบุญ (quality, good quality, advantage, merit)

(2) ส่วนประกอบขึ้น, ส่วนผสม, สิ่งประกอบ (constituent part, ingredient, component, element)

(3) ใช้กับจำนวน หมายถึง ประการ, ส่วน, เท่า (equals-fold) เช่น “ทิคุณ” = สองเท่า ตรงกับ “ทวีคูณ” ในคำไทย

(๒) “คุณ” ในสันสกฤต

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

(สะกดตามต้นฉบับ)

(1) “คุณ” ที่เป็นธาตุ (รากศัพท์) มีความหมายว่า เชิญ; แนะนำ; คูณ (ทำให้มากด้วยการทวีค่าตามตำราเลขหรือองกวิทยา), คุณยติ, ทวีค่าตามวิธีองกคณิต; to invite; to advise; to multiply.

(2) “คุณ” ที่เป็นคำนาม มีความหมายหลายอย่าง ความหมายที่ตรงกับภาษาไทยคือ… วิศิษฏตา, ความประเสริฐ; คุณวัตตา, ความพ้นเปนพิเศษ, ความหาโทษหรือตำหนิมิได้; ตัวคูณหรือ ‘คุณะ’ ของเลขจำนวนใดจำนวนหนึ่ง excellence; merit, freedom from fault or blemish; the coefficient of any number or quantity.

“คุณ” ที่ใช้ในภาษาไทย มีความหมายตามที่ พจน.54 แสดงไว้ดังนี้

(๑) คุณ ๑, คุณ–

(1) ความดีที่มีประจําอยู่ในสิ่งนั้น ๆ.

(2) ความเกื้อกูล เช่น รู้คุณ.

(3) คําที่ใช้เรียกนําหน้าบุคคลเพื่อแสดงความยกย่อง เช่น คุณพ่อ คุณแม่ คุณสมร.

(4) คํานําหน้าชื่อสตรีที่ยังไม่ได้สมรสและได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตั้งแต่ชั้นจตุตถจุลจอมเกล้าถึงชั้นทุติยจุลจอมเกล้า, คำนำหน้าชื่อสตรีที่ยังไม่ได้สมรสและได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายในชั้นทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษขึ้นไป

(5) (คำที่ใช้ในไวยากรณ์) คําแต่งชื่อ. (สรรพนาม) คําใช้แทนผู้ที่เราพูดด้วย เป็นคําสุภาพ, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒, (ภาษาปาก) คําใช้แทนผู้ที่เราพูดถึงด้วยความสุภาพ, เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๓, เช่น คุณอยู่ไหม ช่วยไปเรียนว่ามีคนมาหา.

(๒) คุณ ๒

อาถรรพณ์ คือ พิธีทําร้ายต่ออมิตร โดยเสกสิ่งใดสิ่งหนึ่งเข้าในตัวหรือฝังรูปฝังรอย เรียกกันว่า กระทําคุณ, ผู้ถูกกระทำ เรียกว่า ถูกคุณ, คุณไสย ก็ว่า.

“คุณ” ในข้อ (1) และ (2) เป็นความหมายเดิมในบาลี ส่วนข้ออื่นๆ เป็นความหมายเฉพาะในภาษาไทย

ในภาษาไทย “คุณ” ใช้เป็น “คุณ” ตามรูปเดิมในบาลีสันสกฤตก็มี กลายเสียงเป็น “คูณ” ก็มี

บันทึก :

๑ หลวงพ่อคูณ ปริสุทฺโธ พระเถระที่ประชาชนเคารพนับถือมาก โดยเฉพาะประชาชนในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ชื่อของท่านสะกดว่า “คูณ” (ณ เณร) ท่านมีสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้น “เทพ” มีนามว่า “พระเทพวิทยาคม”

๒ หลวงพ่อคูณมรณภาพที่โรงพยาบาลมหาราชนครราชสีมา เมื่อวันที่ 16 พฤษภาคม 2558 เวลา 11:45 สิริอายุ 92 ปี

ชื่อของหลวงพ่อ “คูณ” มีความหมายว่า ทวีจํานวนเท่าตัว

ระลึกถึงหลวงพ่อคูณ ระลึกไว้เสมอว่า –

: ทวีบาป ยิ่งขาดทุน

: ทวีบุญ ยิ่งได้กำไร

16-5-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย