ศิลปาชีพ (บาลีวันละคำ 816)

ศิลปาชีพ

อ่านว่า สิน-ละ-ปา-ชีบ

ประกอบด้วยคำว่า ศิลป + อาชีพ

“ศิลป” เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “สิปฺป” (สิบ-ปะ) แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “เครื่องดำเนินไปแห่งชีวิต” = อาศัย “สิ่งนั้น” จึงเลี้ยงชีวิต คือทำชีวิตให้ดำเนินไปได้

(2) “สิ่งอันผู้ปรารถนาประโยชน์แห่งตนเสพอาศัย” = ถ้าต้องการประโยชน์อย่างใดอย่างหนึ่ง ก็ต้องอาศัยศึกษาเรียนรู้ “สิ่งนั้น” จนทำได้ทำเป็น แล้วใช้สิ่งนั้นยังประโยชน์ให้เกิดตามต้องการ

สิปฺป เราใช้อิงสันสกฤตเป็น ศิลป

ในภาษาไทย คำนี้ถ้าอยู่คำเดียว

– ต้องการให้อ่านว่า สิน-ละ-ปะ เขียนว่า “ศิลปะ” (ประวิสรรชนีย์ที่ ป)

– ต้องการให้อ่านว่า สิน เขียนว่า “ศิลป์” (การันต์ที่ ป)

ถ้าสมาสกับคำอื่น อยู่ต้นหรือกลางคำ และอ่านว่า สิน-ละ-ปะ ไม่ต้องประวิสรรชนีย์ที่ ป เช่น ศิลปศาสตร์ (สิน-ละ-ปะ-สาด) ไม่ใช่ ศิลปะศาสตร์

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

ศิลป-, ศิลป์ ๑, ศิลปะ :

 [สินละปะ-, สิน, สินละปะ] (1) ฝีมือ, ฝีมือทางการช่าง, การทำให้วิจิตรพิสดาร, เช่น เขาทำดอกไม้ประดิดประดอยอย่างมีศิลปะ ผู้หญิงสมัยนี้มีศิลปะในการแต่งตัว รูปสลักวีนัสเป็นรูปศิลป์; (2) การแสดงออกซึ่งอารมณ์สะเทือนใจให้ประจักษ์ด้วยสื่อต่าง ๆ อย่างเสียง เส้น สี ผิว รูปทรง เป็นต้น เช่น ศิลปะการดนตรี ศิลปะการวาดภาพ ศิลปะการละคร วิจิตรศิลป์. (ส. ศิลฺป; ป. สิปฺป ว่า มีฝีมืออย่างยอดเยี่ยม).

ศิลปะ ในคำว่า “ศิลปาชีพ” หมายถึงงานฝีมือที่ได้กระทำขึ้นด้วยวิธีเรียง ร้อย วาด ปั้น แกะ สลัก ถัก ทอ ฯลฯ อย่างประณีตงดงาม

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สิปฺป” ว่า art, branch of knowledge, craft (ศิลปะ, แขนงของความรู้, การช่าง)

“อาชีพ” บาลีเป็น “อาชีว” (อา-ชี-วะ) แปลตามศัพท์ว่า “การเลี้ยงชีวิต” หมายถึง การทำมาหากิน, วิถีดำรงชีวิต, ความเป็นอยู่, อาชีวะ (livelihood, mode of living, living, subsistence)

อาชีว ใช้ในภาษาไทย แผลง ว เป็น พ เป็น “อาชีพ” แต่ที่คงเป็น “อาชีว” ก็มี เช่น อาชีวศึกษา

 ศิลป + อาชีพ = ศิลปาชีพ แปลตามศัพท์ได้ 2 นัย คือ –

(1) งานฝีมือเพื่อการเลี้ยงชีพ

(2) การเลี้ยงชีพด้วยการผลิตงานฝีมือ

คำว่า “ศิลปาชีพ” เป็นชื่อมูลนิธิที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงก่อตั้งขึ้นเมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2519 เพื่อช่วยเหลือราษฎรที่ยากไร้ในชนบท โดยการส่งเสริมอาชีพอื่นเพื่อให้มีรายได้เพิ่มขึ้น

สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงคิดนามนี้ถวาย

มูลนิธินี้มีชื่อเป็นภาษาอังกฤษว่า The Foundation of the Promotion of Supplementary Occupations and Related Techniques of Her Majesty Queen Sirikit of Thailand ชื่อย่อว่า SUPPORT

: ทำอะไรจึงจะอยู่รอด เป็นเรื่องสำคัญมาก

: แต่จะอยู่รอดไปเพื่อทำอะไร เป็นเรื่องสำคัญที่สุด

#บาลีวันละคำ (817)

13-8-57