จิรัฐิติกาล (บาลีวันละคำ 1,565)

จิรัฐิติกาล

อ่านว่า จิ-รัด-ถิ-ติ-กาน

ประกอบด้วย จิร + ฐิติ + กาล

(๑) “จิร”

บาลีอ่านว่า จิ-ระ รากศัพท์มาจาก จิ (ธาตุ = สะสม, เจริญ, รวม) + ร ปัจจัย

: จิ + ร = จิร แปลตามศัพท์ว่า “อันเขาสะสมไว้” หมายถึง ยาวนาน, เนิ่นนาน (long)

(๒) “ฐิติ”

บาลีอ่านว่า ถิ-ติ รากศัพท์มาจาก ฐา (ธาตุ = หยุดการไป, ยืน, ตั้งอยู่) + ติ ปัจจัย, แปลง ฐา เป็น ฐิ

: ฐา > ฐิ + ติ = ฐิติ แปลตามศัพท์ว่า “การตั้งอยู่”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ฐิติ” ว่า state, stability, steadfastness; duration, continuance, immobility; persistence, keeping up (สถานะ, เสถียรภาพ, ความแน่วแน่หรือแน่นอน; ความยาวนาน, การต่อเนื่อง, การไม่เคลื่อนไปเคลื่อนมา; ความไม่ละลด, การทำอยู่เสมอ)

(๓) “กาล”

บาลีอ่านว่า กา-ละ รากศัพท์มาจาก กลฺ (ธาตุ = นับ, คำนวณ) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ก-(ลฺ) เป็น อา (กล > กาล)

: กลฺ + ณ = กลณ > กล > กาล แปลตามศัพท์ว่า “เครื่องนับประมาณอายุเป็นต้น” “ถูกนับว่าล่วงไปเท่านี้แล้ว” “ยังอายุของเหล่าสัตว์ให้สิ้นไป” หมายถึง เวลา, คราว, ครั้ง, หน

“กาล” ที่หมายถึง “เวลา” (time) ในภาษาบาลียังใช้ในความหมายที่ชี้ชัดอีกด้วย คือ :

(ก) เวลาที่กำหนดไว้, เวลานัดหมาย, เวลาตายตัว (appointed time, date, fixed time)

(ข) เวลาที่เหมาะสม, เวลาที่สมควร, เวลาที่ดี, โอกาส (suitable time, proper time, good time, opportunity)

การประสมคำ :

๑ จิร + ฐิติ ซ้อน ฏฺ ระหว่างกลาง : จิร + ฏฺ + ฐิติ = จิรฏฺฐิติ (จิ-รัด-ถิ-ติ) แปลตามศัพท์ว่า “ตั้งอยู่ยาวนาน”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “จิรฏฺฐิติ” ว่า perpetual, lasting long (อยู่ตลอดไป, ดำรงอยู่เป็นเวลานาน)

๒ จิรฏฺฐิติ + กาล = จิรฏฺฐิติกาล แปลว่า “กาลเวลาอันตั้งอยู่ยาวนาน”

“จิรฏฺฐิติกาล” ใช้ในภาษาไทยตัดตัวซ้อน คือ ฏฺ ออก เขียนเป็น “จิรัฐิติกาล”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“จิรัฐิติกาล : (คำนาม) เวลายั่งยืน, เวลาที่ตั้งอยู่นาน. (ป. จิร + ฐิติ + กาล).

“จิรัฐิติกาล” เป็นคำศัพท์ นิยมใช้ในภาษาเขียนพรรณนา เมื่อกล่าวตั้งความปรารถนาขอให้บุคคล สิ่งที่ก่อสร้างขึ้น หรือกิจการที่เริ่มจัดทำขึ้นดำรงอยู่ยั่งยืนตลอดกาลนาน

………….

: จงเตรียมตัวให้พร้อมทุกวันวาร

: เพราะจิรัฐิติกาล ไม่ได้แปลว่าอยู่ได้ตลอดไป

16-9-59

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย