วิสุทธิเทพ-หนึ่งในเทพ 3 (บาลีวันละคำ 1,642)

วิสุทธิเทพ-หนึ่งในเทพ 3

………………………………………

พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ข้อ [82] แสดงเรื่อง “เทพ 3” ไว้ดังนี้ –

เทพ 3 : (เทพเจ้า, เทวดา — Deva: gods; divine beings)

1. สมมติเทพ (เทวดาโดยสมมติ ได้แก่ พระราชา พระเทวี และพระราชกุมาร — Sammati-deva: gods by convention)

2. อุปปัตติเทพ (เทวดาโดยกำเนิด ได้แก่ เทวดาในกามาวจรสวรรค์ และพรหมทั้งหลายเป็นต้น — Upapatti-deva: gods by rebirth)

3. วิสุทธิเทพ (เทวดาโดยความบริสุทธิ์ ได้แก่ พระพุทธเจ้า พระปัจเจกพุทธเจ้า และพระอรหันต์ทั้งหลาย — Visuddhi-deva: gods by purification)

………………………………………

วิสุทธิเทพ

อ่านว่า วิ-สุด-ทิ-เทบ

ประกอบด้วย วิสุทธิ + เทพ

(๑) “วิสุทธิ”

เขียนแบบบาลีเป็น “วิสุทฺธิ” (มีจุดใต้ ทฺ) อ่านว่า วิ-สุด-ทิ ประกอบด้วย วิ + สุทฺธิ

ก) “วิ” เป็นคำที่ในภาษาไวยากรณ์เรียกว่า “คำอุปสรรค” มีความหมายว่า พิเศษ, แจ้ง, ต่าง

ข) “สุทฺธิ” (สุด-ทิ) รากศัพท์มาจาก สุธฺ (ธาตุ = สะอาด) + ติ ปัจจัย, แปลง ติ เป็น ทฺธิ, ลบ ธฺ ที่สุดธาตุ (สุธฺ > สุ)

: สุธฺ > สุ + ติ > ทฺธิ = สุทฺธิ แปลตามศัพท์ว่า “ความสะอาด” หมายถึง ความบริสุทธิ์, การทำให้บริสุทธิ์, ความแท้จริง, คุณลักษณะที่เชื่อได้แน่นอน (purity, purification, genuineness, sterling quality)

วิ + สุทฺธิ = วิสุทฺธิ แปลตามศัพท์ว่า “สภาวะเป็นเหตุหมดจดจากราคมลทินเป็นต้นแห่งสัตวโลก” (เมื่อภาวะนี้เกิดขึ้น สัตวโลกก็สะอาดปราศจากความสกปรกอันเกิดจากกิเลสมีราคะเป็นต้น)

“วิสุทฺธิ” หมายถึง ความหมดจด, ความสวยสดงดงาม, ความเลอเลิศ; ความบริสุทธิ์ (เชิงจริยนิยม), ความศักดิ์สิทธิ์, การทำให้เป็นที่เคารพสักการะ; ความดี, ความถูกต้อง (brightness, splendour, excellency; [ethically] purity, holiness, sanctification; virtue, rectitude)

ในภาษาไทย คำนี้ใช้ว่า “วิสุทธ์” “วิสุทธิ์” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“วิสุทธ์, วิสุทธิ์ : (คำวิเศษณ์) สะอาด, ใส, ขาว, หมดจด, บริสุทธิ์, หมดมลทิน. (ป.; ส. วิศุทฺธ, วิศุทฺธิ).”

(๒) “เทพ”

บาลีเป็น “เทว” (เท-วะ) รากศัพท์มาจาก ทิวฺ (ธาตุ = รุ่งเรือง, เล่น, สนุก, เพลิดเพลิน) + อ ปัจจัย, แผลง อิ ที่ ทิ-(วฺ) เป็น เอ (ทิวฺ > เทว)

: ทิวฺ + อ = ทิว > เทว (ปุงลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า (1) “ผู้รุ่งเรืองด้วยฤทธิ์ของตน” (2) “ผู้เพลิดเพลินด้วยเบญจกามคุณ”

ความหมายของ “เทว” ที่มักเข้าใจกัน คือหมายถึง เทพเจ้า, เทวดา

แต่ความจริง “เทว” ในบาลียังมีความหมายอีกหลายอย่าง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เทว” ไว้ดังนี้ –

(1) good etc. (สิ่งที่ดี และอื่นๆ)

(2) a god, a deity, a divine being (เทวดา, เทพเจ้า, เทพ)

(3) the sky, rain-cloud, rainy sky, rain-god (ท้องฟ้า, เมฆฝน, ท้องฟ้ามีฝน, เทพแห่งฝน)

วิสุทฺธิ + เทว = วิสุทฺธิเทว (วิ-สุด-ทิ-เท-วะ) แปลตามศัพท์ว่า “เทวดาโดยความหมดจด”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “วิสุทฺธิเทว” ว่า gods by sanctification (เทวดาที่เป็นได้โดยการทำตนให้เป็นที่เคารพสักการะ หรือทำตนให้เป็นผู้บริสุทธิ์)

(โปรดเทียบกับคำแปลในพจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ข้างต้นที่ว่า Visuddhi-deva: gods by purification)

“เทว” ภาษาไทย แผลง ว เป็น พ

วิสุทฺธิเทว > วิสุทธิเทพ

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ยังไม่ได้เก็บคำว่า “วิสุทธิเทพ” ไว้

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต บอกไว้ว่า –

“วิสุทธิเทพ : เทวดาโดยความบริสุทธิ์ ได้แก่พระอรหันต์ (ข้อ 3 ในเทพ 3).”

…………..

สมมติเทพ : เป็นหนทางช่วยเพื่อนมนุษย์ให้ถึงซึ่งความสุขในชาตินี้

อุปปัตติเทพ : เป็นวิถีพาเพื่อนร่วมโลกให้ประสบสุขในชาติหน้า

วิสุทธิเทพ : เป็นมรรคานำเพื่อนร่วมทุกข์ให้บรรลุสุขอย่างยิ่งคือพระนฤพาน

ดูก่อนภราดา!

: ผิว่าเลือกแล้วเป็นได้ดั่งใจปรารถนา

: ท่านจะเลือกเป็นเทพยดาประเภทใด?

2-12-59