ธงชัยเฉลิมพล (บาลีวันละคำ 933)

ธงชัยเฉลิมพล

(๑) “ธง”

เป็นคำไทย ถ้าจะแปลเป็นบาลีคำสามัญคือ “ธช” (ทะ-ชะ) แปลตามศัพท์ว่า “ผ้าที่สะบัดไป” (หมายถึงธงทั่วไป)

(๒) “ชัย”

บาลีเป็น “ชย” (ชะ-ยะ) รากศัพท์ คือ ชิ (ธาตุ = ชนะ) แปลง อิ เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย + อ ปัจจัย

: ชิ > เช > ชย + อ = ชย แปลตามศัพท์ว่า “ความชนะ” หมายถึง การปราบ, การพิชิต, ชัยชนะ (vanquishing, overcoming, victory)

ในบาลี “ธช” คำเดียว แปลว่า “ธง” แต่ถ้ามาคู่กับคำว่า “ปฏาก” (ปะ-ตา-กะ, หรือ “ปฏากา”) เป็น “ธชปฏาก” นิยมแปล ธช ว่า “ธงชัย” แปล ปฏาก ว่า “ธงแผ่นผ้า”

สันนิษฐาน:

ตามรูปความ “ธช” น่าจะหมายถึงธงผืนเดียวที่ผูกไว้กับคันธง

ส่วน “ปฏาก” น่าจะหมายถึงธงที่เป็นแผ่นผ้าหลายผืนผูกเป็นราว

อย่างไรก็ตาม ในคัมภีร์อรรถกถาพบคำว่า “ชยทฺธช” (ชะ-ยัด-ทะ-ชะ, = ชย + ธช) ซึ่งแปลได้ตรงตัวว่า “ธงชัย”

ส่วนคำที่เราพูดกันว่า (ผ้ากาสาวพัสตร์เป็น) “ธงชัยของพระอรหันต์” บาลีเป็น “อรหทฺธช” (อะ-ระ-หัด-ทะ-ชะ) ในคำนี้ “ธงชัย” แปลมาจาก “ธช” ไม่ใช่ “ชยทฺธช”

(“เฉลิม” เป็นคำไทย)

(๓) “พล”

บาลีอ่านว่า พะ-ละ แปลว่า ความแข็งแรง, พลัง, อำนาจ (strength, power, force) กองทัพ, กองกำลังทหาร (an army, military force)

ในที่นี้ “พล” หมายถึง กองกำลังทหาร

คำว่า “ธงชัยเฉลิมพล” เพิ่งจะมีเก็บไว้พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 โดยบอกไว้ว่า –

“ธงชัยเฉลิมพล : (คำที่ใช้ในกฎหมาย) (คำนาม) ธงประจำหน่วยทหารที่ได้รับพระราชทานมี ๓ ชนิด คือ ธงชัยเฉลิมพลของทหารบก ธงชัยเฉลิมพลของทหารเรือ และธงชัยเฉลิมพลของทหารอากาศ.”

: กล้าทำความดี เป็นศรีแก่ตน

: เหมือนธงชัยเฉลิมพลเป็นศรีแก่กองทัพ

—————

(ขยายความจากคำถามของ Supachoke Thaiwongworakool

ที่ถามว่า “ธงไชยเฉลิมพล” กับ “ธงชัยเฉลิมพล” สามารถใช้ได้ทั้งสองคำหรือเปล่า)

#บาลีวันละคำ (933)

7-12-57

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย