สาทิส – สาธิต (บาลีวันละคำ 2,335)

สาทิส – สาธิต

พ้องเสียง

แต่ไม่พ้องรูปและไม่พ้องความ

(๑) “สาทิส”

ภาษาไทย อ่านว่า สา-ทิด พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สาทิส, สาทิส– : (คำวิเศษณ์) เหมือนกัน, คล้ายกัน, เช่นกัน. (ป. สาทิสฺส; ส. สาทฺฤศฺย).”

“สาทิส” บาลีอ่านว่า สา-ทิ-สะ รากศัพท์มาจาก สทิส + ณ ปัจจัย

(ก) “สทิส” รากศัพท์มาจาก สมาน (เหมือนกัน, เท่ากัน) + ทิสฺ (ธาตุ = ดู, เห็น) + อ ปัจจัย, แปลง สมาน เป็น ส

: สมาน > ส + ทิสฺ + อ = สทิส แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ดูเสมอกัน”

(ข) สทิส + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, ทีฆะ (ยืดเสียง) อะ ที่ ส-(ทิส) เป็น อา (สทิส > สาทิส)

: สทิส + ณ = สทิสณ > สทิส > สาทิส แปลตามศัพท์ว่า “ภาวะแห่งสิ่งที่ดูเสมอกัน”

“สาทิส” (คุณศัพท์) หมายถึง เหมือนกัน, เช่นกัน, เท่ากัน (similar, like, equal)

บาลี “สาทิส” สันสกฤตเป็น “สาทฺฤศฺย” (ดูพจนานุกรมฯ ข้างต้น)

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –

“สาทฺฤศฺย น. ‘สาทฤศย์,’ ความแม้นหรือละม้าย; resemblance or similarity.”

มีข้อสังเกตว่า “สาทิส” พจนานุกรมฯ บอกว่า บาลีเป็น “สาทิสฺส” (ส เสือ 2 ตัว เป็นตัวสะกดตัวหนึ่ง) แต่ตรวจดูในคัมภีร์แล้ว พบว่าคำนี้สะกดเป็น “สาทิส” (ส เสือ ตัวเดียว)

ถ้าผู้เขียนบาลีวันละคำเข้าใจผิด ขอผู้รู้ได้โปรดทักท้วงด้วย

(๒) “สาธิต”

ภาษาไทย อ่านว่า สา-ทิด พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“สาธิต : (คำกริยา) แสดงเป็นตัวอย่าง เช่น สาธิตการสอน สาธิตการทำขนม (คำวิเศษณ์) ที่แสดงเป็นตัวอย่าง เช่น แปลงสาธิต โรงเรียนสาธิต. (ส., ป. ว่า ให้สําเร็จ).”

“สาธิต” บาลีอ่านว่า สา-ทิ-ตะ รากศัพท์มาจาก สาธ (ธาตุ = สำเร็จ) + ต ปัจจัย, ลง อิ อาคมระหว่างธาตุกับปัจจัย (สาธฺ + อิ + ต)

: สาธ + อิ + ต = สาธิต แปลตามศัพท์ว่า “ให้สำเร็จแล้ว” หมายถึง ถูกทำให้สำเร็จ, สิ่งที่ถูกทำสำเร็จแล้ว (accomplished, that was accomplished)

“สาธิต” เป็นกริยากิตก์ “กิตก์” (อ่านว่า กิด) เป็นกริยาชนิดหนึ่งในภาษาบาลี ใช้เป็นคุณศัพท์ได้ด้วย

“สาธิต” ถ้าเป็นคำกริยาอาขยาต ปฐมบุรุษ เอกพจน์ เป็น “สาเธติ” (สา-เท-ติ) แปลได้หลายอย่างดังต่อไปนี้ (เป็นคำที่ฝรั่งแปล จึงมีภาษาอังกฤษกำกับไว้ด้วย) –

1 ทำให้สำเร็จ, คืบหน้า, ส่งเสริม (to accomplish, further, effect)

2 ทำให้รุ่งเรือง (to make prosperous)

3 จัดแจง, ตระเตรียม (to arrange, prepare)

4 ปฏิบัติ, กระทำ (to perform, execute)

5 ทำให้ชัดเจน, นำไปสู่การสิ้นสุด (อย่างมีเหตุผล), พิสูจน์ (to make clear, bring to a [logical] conclusion, to prove)

6 เก็บหรือสะสางหนี้, ได้ (เงิน) คืน (to collect or clear a debt, to recover)

อภิปราย :

โปรดสังเกตว่า คำแปล “สาธิต” ก็ดี “สาเธติ” ก็ดี ในบาลีไม่มีที่หมายถึง “แสดงเป็นตัวอย่าง” หรือ “สิ่งที่แสดงเป็นตัวอย่าง” ดังที่ใช้ในภาษาไทย

อย่างไรก็ตาม พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล “สาธิต” เป็นอังกฤษว่า demonstration

พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล demonstration เป็นบาลีดังนี้ :

(1) nidassana นิทสฺสน (นิ-ทัด-สะ-นะ) = ตัวอย่าง, การเปรียบเทียบ, การขยายความ

(2) sādhana สาธน (สา-ทะ-นะ) = อุปกรณ์ที่ช่วยให้ทำสำเร็จ

(3) nirūpana นิรูปน (นิ-รู-ปะ-นะ) = การนำเสนอ

เฉพาะคำว่า “สาธน” มีรากศัพท์ที่มาเดียวกับ “สาธิต” ดังนั้น แปล demonstration ว่า “สาธิต” แล้วไทยเราเข้าใจกันว่าหมายถึง “แสดงเป็นตัวอย่าง” หรือ “สิ่งที่แสดงเป็นตัวอย่าง” ก็ยังนับว่ามีเค้าอยู่

แต่ในภาษาบาลี ถ้าพูดว่า “แสดงเป็นตัวอย่าง” หรือ “สิ่งที่แสดงเป็นตัวอย่าง” นิยมใช้คำว่า “นิทสฺสน” มากที่สุด

การนำเอาคำว่า “สาทิส” มาจับคู่กับ “สาธิต” ไม่มีนัยเป็นอย่างอื่น นอกจากเห็นว่าออกเสียงเหมือนกัน แต่การนำมาใช้ในภาษาไทยก็มีการเยื้องแย้งกันอยู่บ้างเป็นธรรมดา ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับว่าผู้ที่นำมาใช้ตกลงกันว่าจะใช้ในความหมายอย่างไร

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ความหมายของคำเป็นเรื่องสมมุติ

: แต่ความบริสุทธิ์หรือไม่บริสุทธิ์ต้องเป็นเรื่องจริง

3-11-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย