เกษม (บาลีวันละคำ 976)

เกษม

อ่านว่า กะ-เสม (เส- ม สะกด)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“เกษม : (คำนาม) ความสุขสบาย, ความปลอดภัย, มักใช้เข้าคู่กับคําอื่น เช่น สุขเกษม เกษมศานต์. (โบ เขียนเป็น กระเษม, เขษม ก็มี). (ส.; ป. เขม).”

“(ส.; ป. เขม)” หมายความว่า “เกษม” เป็นรูปคำสันสกฤต บาลีเป็น “เขม”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า (สะกดตามต้นฉบับ) –

“เกฺษม : (คำคุณศัพท์) เปนสุข, มีความสุข, สบาย; prosperous, happy, well;- (คำนาม) ความสุข, ความสบาย; นิรันตรสุข; การรักษาไว้; happiness, well-being; eternal happiness; preserving.”

“เขม” (เข-มะ) ในบาลี รากศัพท์มาจาก ขี (ธาตุ = สิ้นไป) + ม ปัจจัย, แผลง อี (ที่ ขี) เป็น เอ

: ขี > เข + ม = เขม แปลตามศัพท์ว่า –

(1) “สภาวะที่ไม่มีภัย” = เมื่อบรรลุถึงสภาวะนั้นแล้วก็จะปลอดจากภัยทั้งปวง ไม่ต้องหวาดหวั่นพรั่นพรึงต่อสิ่งใดๆ เพราะภัยไม่มี

(2) “สภาวะเป็นเหตุสิ้นไปแห่งไฟราคะเป็นต้น” = เมื่อบรรลุถึงสภาวะนั้นแล้ว ไฟคือราคะ โทสะ โมหะ ก็เป็นอันว่าสิ้นไป

(3) “เป็นที่สิ้นไปแห่งความไม่งาม” = เมื่อบรรลุถึงสภาวะนั้นแล้วจะมีแต่ความดี ความงาม ความถูกต้อง

(4) “สภาวะที่ทำให้ความไม่สบายสิ้นไป” = เมื่อบรรลุถึงสภาวะนั้นแล้วจะไม่มีความทุกข์ (นอกจากทุกข์ตามสภาวะ เช่นความหิว ความเจ็บป่วย ความแก่)

(5) “เป็นที่สิ้นไปแห่งอุปัทวะและอุปสรรค” = เมื่อบรรลุถึงสภาวะนั้นแล้วจะมีแต่ความโปร่งโล่ง ปลอดจากข้อขุ่นเคืองขัดข้องด้วยประการทั้งปวง

สรุปความหมายของ “เขม – เกษม” คือ ดี, งาม, เจริญ, ปลอดโปร่ง, สบาย, ปลอดภัย

ในทางธรรม “เขม” ท่านหมายถึงแดนเกษม คือพระนิพพาน

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “เขม” เป็นภาษาอังกฤษว่า –

(1) (คำคุณศัพท์) full of peace, safe; tranquil, calm (เกษม, ปลอดภัย, ราบรื่น, สงบ)

(2) (คำนาม) shelter, place of security, tranquillity, home of peace, the Serene (สถานที่พักพิง, สถานที่อันปลอดภัย, ความราบรื่น, ที่สงบ, ที่เยือกเย็น)

โปรดสังเกต :

(๑) “เกฺษม” ในสํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน กับ “เขม” ในพจนานุกรมบาลี-อังกฤษ คำแปลภาษาอังกฤษไม่ตรงกันเลยแม้แต่คำเดียว

(๒) ความประพฤติของผู้มีชื่อว่า “เกษม” จึงอาจจะไม่ตรงกับความหมายของคำว่า “เขม – เกษม” เลยแม้แต่อย่างเดียวก็ได้

: ไม่มีที่ไหนปลอดภัย ถ้าหัวใจยังไม่ปลอดจากกิเลส

#บาลีวันละคำ (976)

19-1-58

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย