โลหกุมภี (บาลีวันละคำ 2,069)

โลหกุมภี

อ่านว่า โล-หะ-กุม-พี

ประกอบด้วยคำว่า โลห + กุมภี

(๑) “โลห”

บาลีอ่านว่า โล-หะ รากศัพท์มาจาก –

(1) ลุ (ธาตุ = ตัด) + ห ปัจจัย, แผลง อุ ที่ ลุ เป็น โอ (ลุ > โล)

: ลุ + ห = ลุห > โลห แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งเป็นเครื่องตัด”

(2) ลุ (ตัดมาจากคำว่า “ลุนนฺต” = ตัด) + หา (ธาตุ = สละ, ทิ้ง) + อ ปัจจัย, ใช้สูตร “ลบสระหน้า” หรือ “ลบสระที่สุดธาตุ” คือลบ อา ที่ หา (หา > ห), แผลง อุ ที่ ลุ เป็น โอ (ลุ > โล)

: ลุ + หา = ลุหา > ลุห + อ = ลุห > โลห แปลตามศัพท์ว่า “สิ่งที่ผู้ตัดผละทิ้งไป” (คือตัดไม่ขาดจนต้องทิ้ง)

“โลห” (ปุงลิงค์) หมายถึง โลหะ, โดยเฉพาะอย่างยิ่งทองแดง, ทองเหลืองหรือทองสัมฤทธิ์ (metal, esp. copper, brass or bronze)

(๒) “กุมภี”

บาลีเป็น “กุมฺภี” (มีจุดใต้ ม) คำเดิมมาจาก กุมฺภ + อี ปัจจัย

(ก) “กุมฺภ” (กุม-พะ) รากศัพท์มาจาก –

(1) ก (น้ำ) + อุมฺภ (ธาตุ = เต็ม, เจริญ) + อ ปัจจัย

: ก + อุมฺภฺ = กุมฺภ + อ = กุมฺภ แปลตามศัพท์ว่า (1) “ภาชนะที่เขาบรรจุน้ำเต็ม” (2) “ภาชนะที่เจริญ” (คือสุกด้วยไฟ)

(2) ก (ศีรษะ) + ภู (ธาตุ = มี) + อ ปัจจัย, แปลง อ ที่ ก เป็น อุ (ก > กุ), ลงนิคหิตอาคม (กุ > กุํ) แล้วแปลงเป็น มฺ (กุํ > กุมฺ), ลบสระที่สุดธาตุ (ภู > ภ)

: ก > กุ > กุํ > กุมฺ + ภู = กุมฺภู > กุมฺภ + อ = กุมฺภ แปลตามศัพท์ว่า “ภาชนะที่มีอยู่บนศีรษะ” (คือเขาทูนหัวไว้)

“กุมฺภ” (ปุงลิงค์) หมายถึง หม้อกลม, หม้อน้ำ (a round jar, waterpot)

การประสมคำ :

(1) โลห + กุมภ = โลหกุมฺภ (โล-หะ-กุม-พะ) แปลว่า “หม้อเหล็ก” หรือ “หม้อทองแดง”

(2) โลหกุมภ + อี = โลหกุมฺภี แปลตามศัพท์ว่า “นรกเป็นที่มีหม้อสำเร็จด้วยโลหะทองแดง” คือ โลหกุมภีนรก หรือนรกหม้อทองแดง

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “โลหกุมภี” ว่า an iron cauldron. Aalso N. of a purgatory. (หม้อเหล็ก. เป็นชื่อของนรกขุมหนึ่งด้วย)

ขยายความ :

ในคัมภีร์แสดงไว้ว่า นรกใหญ่มี 8 ขุม แต่ละขุมมีนรกบริวาร 16 ขุม “โลหกุมภี” เป็น 1 ในนรกบริวาร

คัมภีร์จักกวาฬทีปนี ฉบับหอสมุดแห่งชาติ บรรยายลักษณะของ “โลหกุมภีนรก” ไว้ดังนี้ –

(๕) โลหกุมภีนรก หม้อโลหะขนาดเท่าภูเขาเต็มด้วยรสโลหะอันตั้งอยู่ด้วยดีตลอดกัป. นายนิรยบาลจับสัตว์ทั้งหลายเอาเท้าขึ้นข้างบนเอาศีรษะลงข้างล่าง พุ่งลงไปในหม้อโลหะนั้น. สัตว์เหล่านั้นเสวยมหันตทุกข์

(๖) โลหกุมภีนรกอีกขุมหนึ่ง หม้อโลหะอีกใบหนึ่งเต็มไปด้วยน้ำโลหะอันตั้งอยู่ด้วยดีตลอดกัป. นายนิรยบาลเอาเชือกโลหะอันลุกโพลงพันคอสัตว์นรก น้อมสรีระประมาณ ๓ คาวุตลงมาบิดคอนั้นให้หมุนไปรอบๆ (จนขาด) แล้วเอาท่อนเหล็กอันลุกโพลงเขี่ยโยนเข้าไปในรสโลหะอันลุกโพลงอันหนึ่งในหม้อโลหะนั้นแล้วก็พากันหัวเราะชอบใจ. อนึ่งเมื่อคอนั้นถูกบิดขาดไปแล้ว ก็มีคอพร้อมด้วยศีรษะเกิดขึ้นอีกเหมือนเดิม.

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ไม่อยากเชื่อ ก็อย่าเชื่อว่ามีนรก

: ถึงเวลาตก ก็รู้เอง

#บาลีวันละคำ (2,069)

10-2-61

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย