ทศวรรษ (บาลีวันละคำ 2,101)
ทศวรรษ
อ่านว่า ทด-สะ-วัด
ประกอบด้วยคำว่า ทศ + วรรษ
(๑) “ทศ”
บาลีเป็น “ทส” (บาลี ส เสือ สันสกฤต ศ ศาลา) อ่านว่า ทะ-สะ เป็นศัพท์สังขยา (คำที่ใช้นับจำนวน) แปลว่า สิบ (จำนวน 10)
โปรดสังเกตว่า “ทส” บาลีอ่านว่า ทะ-สะ ก็จริง แต่เมื่อนำมาใช้ในภาษาไทย (เป็น “ทศ” รูปสันสกฤต) เราอ่านว่า ทด ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย (อย่างในที่นี้มี “วรรษ” มาสมาส) เราอ่านว่า ทด-สะ- ไม่ใช่ ทะ-สะ-
(๒) “วรรษ”
บาลีเป็น “วสฺส” (วัด-สะ) รากศัพท์มาจาก วสฺสฺ (ธาตุ = ราด, รด) + อ ปัจจัย
: วสฺสฺ + อ = วสฺส แปลตามศัพท์ว่า (1) “น้ำที่หลั่งรดลงมา” (2) “ฤดูเป็นที่ตกแห่งฝน” (3) “กาลอันกำหนดด้วยฤดูฝน”
“วสฺส” (ปุงลิงค์, นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) ฝน, ห่าฝน (rain, shower)
(2) ปี (a year)
(3) ความเป็นลูกผู้ชาย, ความแข็งแรง (semen virile, virility)
ในที่นี้ “วสฺส” มีความหมายตามข้อ (2)
บาลี “วสฺส” สันสกฤตเป็น “วรฺษ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
“วรฺษ : (คำนาม) ‘วรรษ,’ ฝน; การประพรม; ปี; พลาหก; ฝนหรือฤดูฝน; rain; sprinkling; a year; a cloud; the rain, or rainy season.”
ทส + วสฺส = ทสวสฺส แปลว่า “สิบปี” (10 ปี)
“ทสวสฺส” ใช้ในภาษาไทยเป็น “ทศวรรษ”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ทศวรรษ : (คำนาม) รอบ ๑๐ ปี. (อ. decade).”
พจนานุกรมฯ บอกว่า “ทศวรรษ” ตรงกับคำอังกฤษว่า decade
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล decade เป็นบาลี ดังนี้ –
(1) dasaka ทสก (ทะ-สะ-กะ) = หมวดสิบ, กลุ่มของสิ่งที่มีจำนวน 10
(2) dasavassa ทสวสฺส (ทะ-สะ-วัด-สะ) = 10 ปี
“ทสวสฺส” ที่พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปลไว้นี้ตรงกับที่ภาษาไทยใช้ว่า “ทศวรรษ”
…………..
แถม :
ในคัมภีร์พระพุทธศาสนากล่าวถึง “ทศวรรษ” หรือ “ทสก” ไว้ชุดหนึ่ง น่าสนใจ นั่นคือท่านว่า อายุขัย 100 ปีของมนุษย์ แบ่งออกได้เป็น 10 ทศวรรษ ทศวรรษละ 10 ปี ดังนี้ –
1 มันททสกะ = 10 ปีอ่อน (ตั้งแต่เกิดถึงอายุ 10 ปี)
2 ขิฑฑาทสกะ = 10 ปีเล่น (11 ถึง 20)
3 วัณณทสกะ = 10 ปีงาม (21 ถึง 30)
4 พลทสกะ = 10 ปีแรง (31 ถึง 40)
5 ปัญญาทสกะ = 10 ปีรู้ (41 ถึง 50)
6 หานิทสกะ = 10 ปีเสื่อม (51 ถึง 60)
7 ปัพภารทสกะ = 10 ปีค้อม (61 ถึง 70)
8 วังกทสกะ = 10 ปีงอ (71 ถึง 80)
9 โมหทสกะ = 10 ปีหลง (81 ถึง 90)
10 สยนทสกะ = 10 ปีนอน (91 ถึง 100)
ที่มา:
ชาตกัฏฐกถา ภาค 7 หน้า 31 (จิตตสัมภูตชาดก วีสตินิบาต)
วิสุทธิมรรค ภาค 3 หน้า 247 (มัคคามัคคญาณทัสสนวิสุทธินิทเทส)
การแบ่งช่วงอายุเป็น “ทศวรรษ” เช่นนี้ คติไทยมีกล่าวไว้หลายสำนวน
…………..
ดูก่อนภราดา!
: มนุษย์ใช้เวลาแสวงหาทรัพย์นับสิบๆ ปี
: ท่านใช้เวลาแสวงคุณธรรมความดีไปเท่าไร?
—————–
(หยิบฉวยคำมาจากโพสต์ของ Pim Anong)
#บาลีวันละคำ (2,101)
14-3-61