ยุทธภูมิ (บาลีวันละคำ 2,862)
ยุทธภูมิ
โลกทั้งโลกคือสนามรบ
อ่านว่า ยุด-ทะ-พูม
ประกอบด้วยคำว่า ยุทธ + ภูมิ
(๑) “ยุทธ”
บาลีเป็น “ยุทฺธ” (โปรดสังเกตว่ามีจุดใต้ ทฺ) อ่านว่า ยุด-ทะ รากศัพท์มาจาก ยุธฺ (ธาตุ = รบ, ต่อสู้) + ต ปัจจัย, แปลง ธฺต (คือ –ธ ที่ ยุธฺ + ต ปัจจัย) เป็น ทฺธ
: ยุธฺ + ต = ยุธฺต (ธฺต > ทฺธ) = ยุทฺธ แปลตามศัพท์ว่า “การต่อสู้กัน” หมายถึง สงคราม, การรบ, การต่อสู้ (war, battle, fight)
บาลี “ยุทฺธ” สันสกฤตก็เป็น “ยุทฺธ”
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกความหมายในสันสกฤตไว้ดังนี้ –
“ยุทฺธ : (คำนาม) สงคราม, การรบ; war, battle, contest, conflict.”
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ยุทธ-, ยุทธ์ : (คำนาม) สงคราม, การรบพุ่ง. (ป., ส.).”
พระคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา หรือ พจนานุกรมภาษาบาลีแปลเป็นไทย พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า วัดราชบพิธ ทรงเรียบเรียง รวบรวมศัพท์ที่มีความหมายอย่างเดียวกับ “ยุทฺธ” ไว้ 9 ศัพท์ ดังนี้ –
(1) สงฺคาม (สัง-คา-มะ) (ปุงลิงค์) = “การต่อสู้กัน”
(2) สมฺปหาร (สำ-ปะ-หา-ระ) (ปุงลิงค์) = “การปะทะกัน”
(3) สมร (สะ-มะ-ระ) (นปุงสกลิงค์) = “การสู้กันบ่อยๆ”
(4) รณ (ระ-นะ) (นปุงสกลิงค์) = “การที่ส่งเสียงดัง”
(5) อาชิ (อา-ชิ) (อิตถีลิงค์) = “การเป็นเหตุถึงความพินาศ”
(6) อาหว (อา-หะ-วะ) (ปุงลิงค์) = “การที่ส่งเสียงดัง”
(7) ยุทฺธ (ยุด-ทะ) (นปุงสกลิงค์) = “การต่อสู้กัน”
(8) อาโยธน (อา-โย-ทะ-นะ) (นปุงสกลิงค์) = “การมารบกัน”
(9) สํยุค (สัง-ยุ-คะ) (นปุงสกลิงค์) = “การที่ต้องเตรียมพร้อม”
(๒) “ภูมิ”
บาลีอ่านว่า พู-มิ รากศัพท์มาจาก ภู (ธาตุ = มี, เป็น) + มิ ปัจจัย
: ภู + มิ = ภูมิ (อิตถีลิงค์) แปลตามศัพท์ว่า “สถานที่มีอยู่เป็นอยู่แห่งสัตว์โลก” มีความหมายหลายอย่าง กล่าวคือ พื้นดิน, ดิน, แผ่นดิน, สถานที่, ถิ่น, แคว้น, แถบ, ภูมิภาค, พื้น, พื้นราบ, ขั้นตอน, ระดับ (ground, soil, earth, place, quarter, district, region, plane, stage, level)
ในภาษาไทยใช้ทับศัพท์ว่า “ภูมิ” เหมือนบาลี ถ้าอยู่ท้ายคำอ่านว่า พูม ถ้ามีคำอื่นมาสมาสข้างท้าย อ่านว่า พู-มิ-
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกความหมายของคำว่า “ภูมิ” ในภาษาไทยไว้ว่า (1) แผ่นดิน, ที่ดิน (2) พื้น, ชั้น, พื้นเพ; ความรู้ (3) สง่า, โอ่โถง, องอาจ, ผึ่งผาย
ในที่นี้ “ภูมิ” หมายถึง แผ่นดิน, ที่ดิน
ยุทธ + ภูมิ = ยุทธภูมิ แปลว่า “พื้นที่เป็นที่รบกัน”
พจนานุกรม สอ เสถบุตร แปล “ยุทธภูมิ” เป็นอังกฤษว่า battlefield
พจนานุกรมอังกฤษ-บาลี แปล battlefield เป็นบาลีว่า:
yuddhabhūmi ยุทฺธภูมิ (ยุด-ทะ-พู-มิ) = พื้นที่เป็นที่รบกัน
ในภาษาไทย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ยุทธภูมิ : (คำนาม) สนามรบ.”
ดูเพิ่มเติม: “สมรภูมิ” บาลีวันละคำ (1,388) 20-3-59
อภิปราย :
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานแปล “ยุทธภูมิ” ไว้สั้นๆ ว่า “สนามรบ” พจนานุกรมฉบับอื่นๆ ก็แปลไว้สั้นๆ ทั้งนั้น
แต่เวลารบกันจริงๆ ไม่ใช่เรื่องสั้น หากแต่เป็นเรื่องยาวและยืดเยื้ออย่างยิ่ง
ทั้งไม่ว่าจะเป็นเรื่องคนรบกับคน หรือคนรบกับอะไรก็ตาม – อย่างที่เวลานี้คนกำลังรบกับเชื้อโรค – ล้วนแต่เป็นเรื่องยืดยาว ยืดเยื้อ ยุ่งยาก ยุ่งเหยิง และมักลงท้ายด้วยความย่อยยับยุบยับเยอะแยะไปหมด
เพราะฉะนั้น ไม่ต้องรบกัน ดีที่สุด
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ชนะยุทธภูมิไหนก็ยังไม่แน่
: ถ้ายังแพ้ใจตัวเอง
#บาลีวันละคำ (2,862)
13-4-63