ภัย (บาลีวันละคำ 2,867)

ภัย

คำสั้น แต่ความหมายนั้นยาวไกล

คำว่า “ภัย” ภาษาไทยอ่านว่า ไพ บาลีเป็น “ภย” อ่านว่า พะ-ยะ รากศัพท์มาจาก ภี (ธาตุ = กลัว) + ณ ปัจจัย, ลบ ณ, แผลง อี (ที่ ภี) เป็น เอ, แปลง เอ เป็น อย

: ภี + ณ = ภีณ > ภี > เภ > ภย แปลตามศัพท์ว่า “ความกลัว”

พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ภย” เป็นอังกฤษว่า fear, fright, dread (ความกลัว, ความหวาดหวั่น, สิ่งที่น่ากลัว)

บาลี “ภย” สันสกฤตก็เป็น “ภย”

สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ดังนี้ –

“ภย : (คำวิเศษณ์) อันน่ากลัว; frightful; dreadful. – (คำนาม) ‘ภย. ภัย,’ ความกลัว; อันตราย; fear; danger or peril.”

“ภย” ใช้ทับศัพท์ในภาษาไทยว่า “ภัย”

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –

“ภัย : (คำนาม) สิ่งที่น่ากลัว, อันตราย, เช่น อัคคีภัย คือ ภัยที่เกิดจากไฟ อุทกภัย คือ ภัยที่เกิดจากน้ำ. (ป., ส. ภย).”

ความหมายของ “ภย” ในบาลีคือ “ความกลัว” (fear) หรือ “สิ่งที่น่ากลัว” (fright) แต่ “ภัย” ในภาษาไทยน้ำหนักของความหมายอยู่ที่ “อันตราย” (danger, dangerous)

โปรดสังเกตว่า พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ ที่ฝรั่งเป็นผู้ทำไม่ได้แปล “ภย” ว่า danger หรือ dangerous

ขยายความ :

คัมภีร์มิลินทปัญหา ประมวลสิ่งที่เห็นว่าเป็น “ภัย” ไว้ 18 อย่าง มีชื่อและความหมายดังนี้ –

(1) ราชภยํ = ภัยเกิดแต่พระมหากษัตริย์ (ผู้ปกครองบ้านเมืองบีบคั้นเคี่ยวเข็ญต่างๆ)

(2) โจรภยํ = ภัยเกิดแต่โจร (โจรผู้ร้ายชุกชุม ไม่ปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน)

(3) สเวรภยํ = ภัยเกิดแต่บุคคลมีเวร (คู่อริปองร้าย)

(4) ทุพฺภิกฺขภยํ = ภัยเกิดแต่ข้าวแพง (ของกินของใช้ฝืดเคือง)

(5) อคฺคิภยํ = ภัยเกิดแต่ไฟ

(6) อุทกภยํ = ภัยเกิดแต่น้ำ

(7) อุมฺมิภยํ = ภัยเกิดแต่คลื่น

(8) กุมฺภิลภยํ = ภัยเกิดแต่จระเข้

(9) อาวฏฺฏภยํ = ภัยเกิดแต่วังวน (น้ำหมุน พายุหมุน)

(10) สุสุกาภยํ = ภัยเกิดแต่ปลาร้าย (สัตว์ร้ายในทะเล)

(11) อตฺตานุวาทภยํ = ภัยเกิดแต่ติเตียนตนเอง (ทำผิดทำชั่วไว้ ไม่สบายใจ)

(12) ปรานุวาทภยํ = ภัยเกิดแต่บุคคลอื่นติเตียน

(13) อสิโลกภยํ = ภัยเกิดแต่เสื่อมเสียชื่อเสียง

(14) ปริสสารชฺชภยํ = ภัยเกิดแต่ความครั่นคร้ามแต่บริษัท (เข้าที่ชุมนุมแล้วประหวั่นพรั่นพรึงด้วยสาเหตุต่างๆ)

(15) ทณฺฑภยํ = ภัยเกิดแต่อาชญา (ถูกลงโทษ)

(16) ทุคฺคติภยํ = ภัยเกิดแต่ทุคติ (ไปเกิดในภพภูมิที่เสื่อมทราม)

(17) อาชีวิกภยํ = ภัยเกิดแต่การเลี้ยงชีพ (ทำมาหากินลำบาก)

(18) มรณภยํ = ภัยเกิดแต่ความตาย

รายการ “ภัย” ทั้ง 18 อย่างนี้เป็นเพียงมติหนึ่งของคัมภีร์มิลินทปัญหา บางอย่างที่เราเห็นว่าเป็นภัยก็ไม่ปรากฏในรายการนี้ เช่น โรคภัย (โร-คะ-ภัย) ภัยเกิดแต่โรคระบาด เป็นต้น

อนึ่ง ความหมายของ “ภัย” ทั้ง 18 อย่างเท่าที่แสดงไว้นี้เป็นเพียงแนวหนึ่งเท่านั้น แต่ละ “ภัย” อาจขยายความไปได้กว้างขวางกว่านี้

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ไม่กลัว ภัยเปิด

: ไม่เกิด ภัยปิด

#บาลีวันละคำ (2,867)

18-4-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย