ทานสหาย (บาลีวันละคำ 2,933)
ทานสหาย
อ่านว่า ทาน-นะ-สะ-หาย
ประกอบด้วยคำว่า ทาน + สหาย
(๑) “ทาน”
บาลีอ่านว่า ทา-นะ รากศัพท์มาจาก ทา (ธาตุ, = ให้) + ยุ ปัจจัย, แปลง ยุ เป็น อน (อะ-นะ)
: ทา + ยุ > อน = ทาน แปลตามศัพท์ว่า “การให้” “สิ่งของสำหรับให้”
“ทาน” มีความหมายว่า –
(1) การให้, ยกมอบแก่ผู้อื่น, ให้ของที่ควรให้ แก่คนที่ควรให้ เพื่อประโยชน์แก่เขา, สละให้ปันสิ่งของของตนเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น
(2) สิ่งที่ให้, ทรัพย์สินสิ่งของที่มอบให้หรือแจกออกไป
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “ทาน” ว่า giving, dealing out, gift; almsgiving, liberality, munificence (การให้, การแจกให้, ของขวัญ; การให้ทาน, การมีใจคอกว้างขวาง)
“ทาน” ใช้ในรูปเดียวกันทั้งบาลีและสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ทาน : (คำนาม) ‘ทาน’, การให้, การบริจาค; มันเหลวซึ่งเยิ้มออกจากขมับช้างตกน้ำมัน; การอุปถัมภ์, การบำรุง; วิศุทธิ, นิรมลีกรณ์; การตัด, การแบ่ง; ทักษิณา, ของถวาย, ของให้เปนพิเศษ; การตี, การเฆาะ; อรัณยมธุ, น้ำผึ้งป่า; giving, gift, donation; fluid that flows from the temples of an elephant in rut; nourishing, cherishing; a present, a special gift; striking, beating; wild honey.”
พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ขยายความคำว่า “ทาน” ไว้ว่า –
“ทาน : การให้, ยกมอบแก่ผู้อื่น, ให้ของที่ควรให้ แก่คนที่ควรให้ เพื่อประโยชน์แก่เขา, สละให้ปันสิ่งของของตนเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่น; สิ่งที่ให้, ทรัพย์สินสิ่งของที่มอบให้หรือแจกออกไป.”
(๒) “สหาย”
บาลีอ่านว่า สะ-หา-ยะ รากศัพท์มาจาก –
(1) สห + อยฺ ธาตุ
(ก) “สห” (สะ-หะ) เป็นคำบุรพบทและคำอุปสรรค แปลว่า พร้อม, กับ, พร้อมด้วย
พจนานุกรมบาลี-อังกฤษ แปล “สห” ว่า conjunction with, together, accompanied by (ต่อเนื่อง, ด้วยกัน, ติดตามด้วย)
(ข) สห + อย (ธาตุ = ไป, เป็นไป) + อ ปัจจัย, “ลบสระหน้า ทีฆะสระหลัง” คือลบ อะ ที่ (ส)-ห และทีฆะ อะ ที่ อ-(ยฺ) เป็น อา (อย > อาย)
: สห + อย = สหย + อ = สหย > สหาย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้ไปร่วมกันในกิจทั้งหลาย”
(2) สห (คำบุรพบทและคำอุปสรรค = พร้อม, กับ, พร้อมด้วย) + อย (ความเสื่อมหรือความเจริญ), “ลบสระหน้า ทีฆะสระหลัง”
: สห + อย = สหย > สหาย แปลตามศัพท์ว่า “ผู้มีความเสื่อมหรือความเจริญร่วมกัน”
“สหาย” (ปุงลิงค์) หมายถึง สหาย, เพื่อน (companion, friend)
ทาน + สหาย = สหาย (บาลีอ่านว่า ทา-นะ-สะ-หา-ยะ) แปลตามศัพท์ว่า “สหายแห่งทาน”
อภิปรายขยายความ :
“ทานสหาย” เป็นคำเรียกการให้ทานแบบหนึ่งใน 3 แบบ คือ ทานทาส ทานสหาย และ ทานบดี
บุคคลใด ตนเองบริโภคของอย่างใด ก็ให้แก่ผู้อื่นอย่างนั้น บุคคลนั้นเรียกว่า “ทานสหาย” (ทาน-นะ-สะ-หาย
อธิบายให้เห็นภาพว่า ของที่ตนเองกินเป็นเช่นไร ของที่ตนเองใช้มีคุณภาพแบบไหน เวลาให้ของกินของใช้ผู้อื่น ก็วางอารมณ์เสมือนว่าผู้รับเป็นเพื่อนรักของตน ตัวเองกินแค่ไหนมีแค่ไหน ก็อยากให้เพื่อนรักได้กินได้มีทัดเทียมกับตนเช่นกัน และที่แน่ๆ จะไม่ให้ของเลวกว่าที่ตนเองกินใช้แก่ผู้อื่นเป็นเด็ดขาด
แบบนี้แหละคือ “ทานสหาย”
คำว่า “ทานสหาย” ยังไม่ได้เก็บไว้ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554
แถม :
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
(1) สหาย : (คำนาม) เพื่อนร่วมทุกข์ร่วมสุข. (ป., ส.).
(2) เพื่อนตาย : (คำนาม) เพื่อนร่วมสุขร่วมทุกข์หรือยอมตายแทนกันได้.
(3) เพื่อนยาก : (คำนาม) เพื่อนในยามทุกข์ยาก, เพื่อนร่วมทุกข์ยาก.
…………..
ดูก่อนภราดา!
: ถ้าต้องรอให้เพื่อนออกปาก
: คุณก็เป็นแค่เพื่อนยาก ยังไม่ใช่เพื่อนตาย
#บาลีวันละคำ (2,933)
23-6-63