ชนมพรรษา (บาลีวันละคำ 2,968)
ชนมพรรษา
เขียนให้ถูก อ่านให้ถูก
อ่านว่า ชน-มะ-พัน-สา
ประกอบด้วยคำว่า ชนม + พรรษา
(๑) “ชนม”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 มีคำว่า “ชนม-” (อ่านว่า ชน-มะ-) และ “ชนม์” (อ่านว่า ชน) บอกไว้ว่า –
“ชนม-, ชนม์ : (คำนาม) การเกิด. (ส. ชนฺมนฺ).”
พจนานุกรมฯ บอกว่า “ชนม” มาจาก “ชนฺมนฺ” ในสันสกฤต
สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน มีคำว่า “ชนฺมนฺ” บอกไว้ว่า –
(สะกดตามต้นฉบับ)
“ชนฺมนฺ : (คำนาม) ‘ชันมัน, บางทีก็เปน – ชนมาน;’ ดูที่ ชนฺม; which see.”
ตามไปดูที่ “ชนฺม” สํสกฤต-ไท-อังกฤษ อภิธาน บอกไว้ว่า –
“ชนฺม : (คำนาม) ‘ชนม์,’ สมภพ, กำเนิด, อุตบัติ (ออกจาก-อุตฺปตฺติ); birth.”
บาลีไม่มีรูปคำ “ชนฺม” มีแต่ “ชนน” (ชะ-นะ-นะ) แปลว่า การเกิด; ผลิต, ทำให้เกิด (birth; producing, causing)
เป็นอันว่า “ชนม” เป็นคำสันสกฤต
(๒) “พรรษา”
บาลีเป็น “วสฺส” รากศัพท์มาจาก วสฺสฺ (ธาตุ = ราด, รด) + อ (อะ) ปัจจัย
: วสฺสฺ + อ = วสฺส แปลตามศัพท์ว่า (1) “น้ำที่หลั่งรดลงมา” (2) “ฤดูเป็นที่ตกแห่งฝน” (3) “กาลอันกำหนดด้วยฤดูฝน”
“วสฺส” (ปุงลิงค์; นปุงสกลิงค์) ในบาลีใช้ในความหมายดังนี้ –
(1) ฝน, ห่าฝน (rain, shower)
(2) ปี (a year)
(3) ความเป็นลูกผู้ชาย, ความแข็งแรง (semen virile, virility)
ในที่นี้ “วสฺส” มีความหมายตามข้อ (2)
บาลี “วสฺส” สันสกฤตเป็น “วรฺษ” เราเขียนอิงสันสกฤตเป็น “พรรษา” อ่านว่า พัน-สา
“วสฺส -วรฺษ” ไทยเราน่าจะใช้เป็น “พรรษ” (พัด) แต่ที่เป็น “พรรษา” อาจเป็นเพราะ –
1 ในบาลีมักใช้ในรูปพหูพจน์ คือเป็น “วสฺสา” (สัน.วรฺษา) เราจึงใช้ตามที่คุ้นเป็น “พรรษา”
2 คำที่หมายถึงฤดูฝนมีอีกคำหนึ่ง คือ “วสฺสาน” (วัด-สา-นะ) คำนี้อาจกร่อนเป็น “วสฺสา-” เราก็เลยใช้เป็น “พรรษา”
ความจริง ที่ใช้เป็น “พรรษ” ก็มี แต่มักเป็นภาษาเขียน ไม่ใช่ภาษาพูด
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“พรรษา : ช่วงระยะเวลา ๓ เดือนในฤดูฝน เช่น เข้าพรรษา จําพรรษา; ปี เช่น บวช ๓ พรรษา, (ราชาศัพท์) มีพระชนมายุ ๒๕ พรรษา. (ส. วรฺษ; ป. วสฺส, วสฺสาน).”
ชนม + พรรษา = ชนมพรรษา ตามรูปศัพท์แปลว่า “ปีที่เกิดมา”
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“ชนมพรรษา : (ราชาศัพท์) อายุที่นับเต็มปี, ใช้ว่า พระชนมพรรษา. (ส. ชนฺมวรฺษ ว่า ขวบปีที่เกิดมา).”
อภิปราย :
คำว่า “ชนมพรรษา” ที่เราคุ้นกันดีคือคำว่า “เฉลิมพระชนมพรรษา”
“เฉลิมพระชนมพรรษา” คนมักพูดหรืออ่านว่า ฉะ-เหฺลิม-พฺระ-ชน-พัน-สา คือ “ชนมพรรษา” อ่านว่า ชน-พัน-สา ซึ่งเป็นการพูดผิดอ่านผิด
“ชนมพรรษา” อ่านว่า ชน-มะ-พัน-สา ไม่ใช่ ชน-พัน-สา
“เฉลิมพระชนมพรรษา” อ่านว่า ฉะ-เหฺลิม-พฺระ-ชน-มะ-พัน-สา
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 บอกไว้ว่า –
“เฉลิมพระชนมพรรษา : (คำนาม) เรียกวันบำเพ็ญพระราชกุศลเนื่องในวันคล้ายวันพระบรมราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว วันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี ว่า วันเฉลิมพระชนมพรรษา.”
…………..
วันที่ 28 กรกฎาคม
วันเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
…………..
เย็นพระทัยใสสะอาดสงบสว่าง
ใครระคางคืนคิดสนิทเสน่หา
สะพรั่งพร้อมพระราชวงศ์ทรงสุธา
นำประชาชัชวาลนานนิรันดร์ – เทอญ
ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
ข้าพระพุทธเจ้า
นาวาเอก ทองย้อย แสงสินชัย
ผู้เขียนบาลีวันละคำ
#บาลีวันละคำ (2,968)
28-7-63