ปาจิตตีย์ (บาลีวันละคำ 3,068)

ปาจิตตีย์

92 ใน 227

ศีลของพระภิกษุที่มาในพระปาติโมกข์ ซึ่งพระต้องประชุมกันฟังทุกกึ่งเดือน มีจำนวนที่รู้ทั่วกันว่า “227 สิกขาบท” ดังที่มักพูดกันว่า “พระมีศีล 227”

ศีล 227 แบ่งเป็นกลุ่มหรือเป็นหมวดได้ดังนี้ –

(๑) ปาราชิก 4 สิกขาบท

(๒) สังฆาทิเสส 13 สิกขาบท

(๓) อนิยต 2 สิกขาบท

(๔) นิสสัคคิยปาจิตตีย์ 30 สิกขาบท (เรียกสั้นว่า นิสสัคคีย์)

(๕) สุทธิกปาจิตตีย์ 92 สิกขาบท (เรียกสั้นว่า ปาจิตตีย์)

(๖) ปาฏิเทสนียะ 4 สิกขาบท

(๗) เสขิยะ หรือเสขิยวัตร 75 สิกขาบท

(๘) อธิกรณสมถะ 7 สิกขาบท

รวม 227 สิกขาบท

“ปาจิตตีย์” เป็น 92 ใน 227

คำว่า “ปาจิตตีย์” อ่านว่า ปา-จิด-ตี เขียนแบบบาลีเป็น “ปาจิตฺติย” อ่านว่า ปา-จิด-ติ-ยะ

คัมภีร์สมันตปาสาทิกา ภาค 3 หน้า 598 แสดงที่มาของคำว่า “ปาจิตฺติย” ไว้ดังนี้ –

…………..

ปาเตติ  กุสลํ  ธมฺมนฺติ  สญฺจิจฺจ  อาปชฺชนฺตสฺส  กุสลธมฺมสงฺขาตํ  กุสลจิตฺตํ  ปาเตติ  ตสฺมา  ปาเตติ  จิตฺตนฺติ  ปาจิตฺติยํ.

แปลว่า –

บาทคาถาว่า  ปาเตติ  กุสลํ  ธมฺมํ (ยังกุศลธรรมให้ตกไป) หมายความว่า ความละเมิดคือการกระทำผิดต่ออาบัติหมวดนี้นั้น ยังกุศลจิตกล่าวคือกุศลธรรมของผู้แกล้งต้องอาบัติให้ตกไป เหตุนั้น จึงชื่อว่า “ปาจิตติยะ” เพราะ “ปาเตติ  จิตฺตํ = ยังจิตให้ตกไป”

…………..

ได้ความตามหลักฐานนี้ว่า –

“ปา” ตัดมาจากคำว่า “ปาเตติ” แปลว่า “ยัง-ให้ตกไป”

“จิตฺติย” แยกศัพท์เป็น จิตฺต + อิย ปัจจัย

“จิตฺต” มาจากคำว่า “จิตฺตํ” แปลว่า “จิต” ซึ่งหมายถึงกุศลธรรมที่มีอยู่ในใจ

“ปาเตติ  จิตฺตํ = ยังจิตให้ตกไป” : ปา-(เตติ) + จิตฺต + อิย = ปาจิตฺติย แปลตามศัพท์ว่า “กรรมอันยัง (กุศล) จิตให้ตกไป”

บาลี “ปาจิตฺติย” ใช้ในภาษาไทยเป็น “ปาจิตตีย์”

ขยายความ :

พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ. ปยุตฺโต อธิบายคำว่า “ปาจิตตีย์” ไว้ดังนี้ –

…………..

ปาจิตตีย์ : “การละเมิดอันยังกุศลให้ตก”, ชื่ออาบัติจำพวกหนึ่ง ในจำพวกอาบัติเบา (ลหุกาบัติ) พ้นได้ด้วยการแสดง; เป็นชื่อสิกขาบท ได้แก่นิสสัคคิยปาจิตตีย์ ๓๐ และสุทธิกปาจิตตีย์ ซึ่งเรียกกันสั้นๆ ว่า ปาจิตตีย์ อีก ๙๒ ภิกษุล่วงละเมิดสิกขาบท ๑๒๒ ข้อเหล่านี้ย่อมต้องอาบัติปาจิตตีย์ เช่น ภิกษุพูดปด ฆ่าสัตว์ดิรัจฉาน ว่ายน้ำเล่น เป็นต้น ต้องอาบัติปาจิตตีย์.

…………..

ปาจิตตีย์ 92 สิกขาบท แบ่งเป็น 9 หมวด (เรียกว่า “วรรค”) ดังนี้ –

(1) มุสาวาทวรรค 10 สิกขาบท

(2) ภูตคามวรรค 10 สิกขาบท 

(3) โอวาทวรรค 10 สิกขาบท

(4) โภชนวรรค 10 สิกขาบท

(5) อเจลกวรรค 10 สิกขาบท

(6) สุราปานวรรค 10 สิกขาบท

(7) สัปปาณวรรค 10 สิกขาบท

(8) สหธรรมิกวรรค 12 สิกขาบท

(9) รตนวรรค 10 สิกขาบท

…………..

ดูก่อนภราดา!

: ระวังจิตไม่ให้ไปติดสิ่งสกปรก

: กุศลธรรมย่อมไม่ตกไปจากหัวใจ

#บาลีวันละคำ (3,068)

5-11-63

ดูโพสต์ในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย