บทความเรื่อง กระบือบอด
อรรถกถา
ชาตกฏฺฐกถา ๕ ฉกฺก-ทสกนิปาตวณฺณนา – หน้าที่ 206
*เล่มที่ 32 คนฺธารชาตกํ หน้า 206
อโลณกาหารเมว เทนฺติ ฯ เต เตสํปิ เอกทิวสํ ปณฺณปุเฏ
พหุตรํ โลณํ อทํสุ ฯ วิเทหตาปโส โลณํ อาทาย คนฺตฺวา
โพธิสตฺตสฺส ภตฺตกิจฺจกาเล ปโหนกํ ทตฺวา อตฺตโนปิ
ปมาณยุตฺตํ คเหตฺวา อติเรกํ ปณฺณปุเฏ พนฺธิตฺวา อโลณทิวเส
ภวิสฺสตีติ ติณวฏฺฏิกอนฺตเร ฐเปสิ ฯ อเถกทิวสํ อโลณเก
อาหาเร ลทฺเธ เวเทโห คนฺธารสฺส ภิกฺขาภาชนํ ทตฺวา
ติณวฏฺฏิกอนฺตรโต โลณํ อาหริตฺวา อาจริย โลณํ คณฺหถาติ
อาห ฯ อชฺช มนุสฺเสหิ โลณํ น ทินฺนํ ตฺวํ กุโต ลภีติ ฯ
อาจริย ปุริมทิวสํ มนุสฺสา พหุํ โลณมทํสุ อถาหํ อโลณกทิวเส
ภวิสฺสตีติ อติเรกํ โลณํ ฐเปสินฺติ ฯ อถ นํ โพธิสตฺโต
โมฆปุริส ติโยชนสติกํ วิเทหรฏฺฐํ ปหาย ปพฺพชิตฺวา
อกิญฺจนภาวํ ปตฺวา อิทานิ โลณสกฺขราย ตณฺหํ ชเนสีติ
ตชฺชิตฺวา โอวทนฺโต ปฐมํ คาถมาห
[๑๐๔๓] หิตฺวา คามสหสฺสานิ ปริปุณฺณานิ โสฬส
โกฏฺฐาคารานิ ผีตานิ สนฺนิธินฺทานิ กุพฺพสีติ ฯ
ตตฺถ โกฏฺฐาคารานีติ สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทิรตนโกฏฺฐา-
คารานิ จ ทุสฺสโกฏฺฐาคารานิ จ ธญฺญโกฏฺฐาคารานิ จ ฯ
ผีตานีติ ปูรานิ ฯ สนฺนิธินฺทานิ กุพฺพสีติ อิทานิ เสฺว ภวิสฺสติ
ตติยทิวเส ภวิสฺสตีติ โลณมตฺตํ สนฺนิธึ กโรสิ ฯ
วิเทหตาปโส เอวํ ครหิยมาโน ครหํ อสหนฺโต ปฏิปกฺโข
ชาตกฏฺฐกถา ๕ ฉกฺก-ทสกนิปาตวณฺณนา – หน้าที่ 207
*เล่มที่ 32 คนฺธารวคฺควณฺณนา หน้า 207
หุตฺวา อาจริย ตุมฺเห อตฺตโน โทสํ อทิสฺวา มยฺหเมว โทสํ
ปสฺสถ นนุ ตุมฺเห กึ เม ปเรน โอวทิเตน อตฺตานเมว
โอวทิสฺสามีติ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา ปพฺพชิตา ตุมฺเห อิทานิ มํ
กสฺมา โอวทถาติ โจเทนฺโต ทุติยํ คาถมาห
[๑๐๔๔] หิตฺวา คนฺธารวิสยํ ปหูตธนปานิยํ(๑)
ปสาสนิโต(๒) นิกฺขนฺโต อิธ ทานิ ปสาสสีติ ฯ
ตตฺถ ปสาสนิโตติ โอวาทานุสาสนีทานโต ฯ อิธ ทานีติ อิทานิ อิธ อรญฺเญ กสฺมา โอวทถาติ ฯ
ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต ตติยํ คาถมาห
[๑๐๔๕] ธมฺมํ ภณามิ เวเทห อธมฺโม เม น รุจฺจติ
ธมฺมํ เม ภณมานสฺส น ปาปมุปลิมฺปตีติ ฯ
ตตฺถ ธมฺมนฺติ สภาวํ พุทฺธาทีหิ วณฺณิตปสฏฺฐการณเมว ฯ
อธมฺโม เม น รุจฺจตีติ อธมฺโม นาม อสภาโว มยฺหํ กทาจิปิ
น รุจฺจติ ฯ น ปาปมุปลิมฺปตีติ มม สภาวเมว การณเมว
ภณนฺตสฺส ปาปํ นาม หทเย [๓] น อลฺลียติ โอวาททานนฺนาเมตํ
พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวกโพธิสตฺตานํ ปเวณิ ฯ เตหิ ทินฺโนวาทํ
พาลา น คณฺหนฺติ โอวาททายกสฺส ปน ปาปนฺนาม นตฺถิ ฯ
ปุน เทเสนฺโต อาห
# ๑. สี. ยุ. ปหุตธนธานิยํ ฯ ม. ปหูตธนธาริยํ ฯ
# ๒. ม. ปสาสนโต ฯ ๓. ม. เอตฺถนฺตเร น ลิมฺปตีติ ทิสฺสติ ฯ
ชาตกฏฺฐกถา ๕ ฉกฺก-ทสกนิปาตวณฺณนา – หน้าที่ 208
*เล่มที่ 32 คนฺธารชาตกํ หน้า 208
นิธีนํว ปวตฺตารํ ยํ ปสฺเส วชฺชทสฺสินํ
นิคฺคยฺหวาทึ เมธาวึ ตาทิสํ ปณฺฑิตํ ภเช
ตาทิสํ ภชมานสฺส เสยฺโย โหติ น ปาปิโย ฯ
โอวเทยฺย อนุสาเสยฺย อสพฺภา จ นิวารเย
สตํ หิ โส ปิโย โหติ อสตํ โหติ อปฺปิโย ฯ
เวเทหตาปโส โพธิสตฺตสฺส กถํ สุตฺวา อาจริย
อตฺถนิสฺสิตํ กเถนฺเตนาปิ ปรํ ฆเฏตฺวา โรเสตฺวา กเถตุํ น
วฏฺฏติ ตฺวํ มํ ทุสตฺถเกน(๑) มุณฺฑนฺโต วิย อติผรุสํ กเถสีติ วตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห
[๑๐๔๖] เยนเกนจิ วณฺเณน ปโร ลภติ รุปฺปนํ
มหตฺถิยํปิ เจ วาจํ น ตํ ภาเสยฺย ปณฺฑิโตติ ฯ
ตตฺถ เยนเกนจีติ ธมฺมยุตฺเตนาปิ การเณน ฯ ลภติ
รุปฺปนนฺติ ฆฏนํ รุปฺปนํ(๒) กุปฺปนํ ลภติ ฯ น ตํ ภาเสยฺยาติ
ตสฺมา ตํ ปรปุคฺคลํ ยาย จ โส วาจาย รุปฺปติ(๓) ตํ มหตฺถิยํ
มหนฺตอตฺถนิสฺสิตํปิ วาจํ น ภาเสยฺยาติ อตฺโถติ ฯ
อถสฺส โพธิสตฺโต ปญฺจมํ คาถมาห
[๑๐๔๗] กามํ รุปฺปตุ วา มา วา ภุสํ วา วิกิริยฺยตุ
ธมฺมํ เม ภณมานสฺส น ปาปมุปลิมฺปตีติ ฯ
ตตฺถ กามนฺติ เอกํเสน ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อยุตฺตการโก
# ๑. ม. กุณฺฐสตฺถเกน ฯ ๒. ม. ทุสฺสนํ ฯ ๓. ม. ทุสฺสติ ฯ