ปูชา (บาลีวันละคำ 112)

ปูชา

อ่านตรงตัวว่า ปู-ชา

ภาษาไทยใช้ว่า “บูชา” และพูดทับศัพท์ว่า “บูชา” จนเข้าใจกันทั่วไป

“ปูชา” มีรากศัพท์ คือ ปูชฺ (ธาตุ = บูชา) + อ (ปัจจัย) + อา (ทำศัพท์ให้เป็นอิตถีลิงค์) = ปูชา

อีกรูปหนึ่งของ ปูชา คือ “ปูชน” (ปู-ชะ-ชะ, ดังที่ไปเป็น “ปูชนีย” ในคำว่า ปูชนียสถาน, ปูชนียบุคคล)

พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒ ไขความคำว่า “บูชา” ว่า –

“แสดงความเคารพบุคคลหรือสิ่งที่นับถือด้วยเครื่องสักการะ มีดอกไม้ ธูป เทียน เป็นต้น, ยกย่องเทิดทูนด้วยความนับถือหรือเลื่อมใสในความรู้ความสามารถ”

พจนานุกรมพุทธศาสน์ฉบับประมวลศัพท์ ของท่าน ป.อ.ปยุตฺโต ขยายความคำว่า “บูชา” ว่า –

– นำดอกไม้ ของหอม อาหาร ทรัพย์สินเงินทอง หรือของมีค่า มามอบให้ เพื่อแสดงความซาบซึ้งพระคุณ มองเห็นความดีงาม เคารพนับถือ ชื่นชมเชิดชู หรือนำมาประกอบกิริยาอาการในการแสดงความยอมรับนับถือ ตลอดจนจัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อแสดงความเคารพนับถือเช่นนั้น

– แสดงความเคารพเทิดทูน

– เชิดชูคุณความดี

– ยกย่องให้ปรากฏความสำคัญ

พระไตรปิฎกจำแนก “ปูชา” เป็น 2 อย่าง คือ –

1 อามิสบูชา (อา-มิด-สะ-) บูชาด้วยวัตถุสิ่งของ

2 ธรรมบูชา หรือ ปฏิบัติบูชา บูชาด้วยธรรม คือด้วยการปฏิบัติให้บรรลุจุดหมายที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงธรรมไว้

ลักษณะ รูปแบบ หรือวิธีการบูชา สรุปได้เป็น 3 อย่าง คือ

1 สักการบูชา (สัก-กา-ระ-) บูชาด้วยวัตถุสิ่งของ เช่นดอกไม้ธูปเทียน

2 สัมมานบูชา (สำ-มา-นะ-) บูชาด้วยการปฏิบัติตามคำสอน

3 ปัคคหบูชา (ปัก-คะ-หะ-) บูชาด้วยการยกย่องให้ปรากฏความสำคัญ

พุทธภาษิต : ปูชา  จ  ปูชนียานํ  เอตมฺมงฺคลมุตฺตมํ = บูชาผู้ที่ควรบูชา เป็นอุดมมงคล

บาลีวันละคำ (112)

28-8-55

ห้องพระ

15-9-55

บูชา

นำดอกไม้ ของหอม อาหาร ทรัพย์สินเงินทอง หรือของมีค่า มามอบให้ เพื่อแสดงความซาบซึ้งพระคุณ มองเห็นความดีงาม เคารพนับถือ ชื่นชมเชิดชู หรือนำมาประกอบกิริยาอาการ ในการแสดงความยอมรับนับถือ ตลอดจนจัดกิจกรรมต่างๆ เพื่อแสดงความเคารพนับถือเช่นนั้น, แสดงความเคารพเทิดทูน, เชิดชูคุณความดี, ยกย่องให้ปรากฏความสำคัญ; บูชา มี ๒ (องฺ.ทุก.๒๐/ ๔๐๑/๑๑๗) คือ อามิสบูชา (บูชาด้วยอามิส คือด้วยวัตถุสิ่งของ) และ ธรรมบูชา (บูชาด้วยธรรม คือด้วยการปฏิบัติให้บรรลุจุดหมายที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงธรรมไว้), ในอรรถกถาแห่งมงคลสูตร (ขุทฺทก.อ.๑๑๓; สุตฺต.อ.๒/๘๓) ท่านกล่าวถึงบูชา ๒ อย่าง เป็น อามิสบูชา และ ปฏิบัติบูชา (บูชาด้วยการปฏิบัติ คือ บูชาพระพุทธเจ้าด้วยสรณคมน์ การรับสิกขาบทมารักษาเพื่อให้เป็นผู้มีศีล การถืออุโบสถ และคุณความดีต่างๆ ของตน มีปาริสุทธิศีล ๔ เป็นต้น ตลอดจนการเคารพดูแลมารดาบิดา และบูชาปูชนียบุคคลทั้งหลาย) โดยเฉพาะปฏิบัติบูชานั้น ท่านอ้างพุทธพจน์ในมหาปรินิพพานสูตร (ที.ม.๑๐/๑๒๙/๑๖๐) ที่ตรัสว่า “ดูกรอานนท์ ผู้ใดแล จะเป็นภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก หรืออุบาสิกา ก็ตาม เป็นผู้ปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ปฏิบัติชอบ ปฏิบัติตามธรรมอยู่ ผู้นั้นชื่อว่าสักการะ เคารพ นับถือ บูชาตถาคตด้วยการบูชาอย่างยิ่ง” กล่าวย่อ ปฏิบัติบูชา ได้แก่ ธรรมานุธรรมปฏิบัติ (ประมวลศัพท์)

บูชา

  ก. แสดงความเคารพบุคคลหรือสิ่งที่นับถือด้วยเครื่องสักการะ มีดอกไม้ ธูป เทียน เป็นต้น เช่น บูชาพระ บูชาเทวดา บูชาไฟ, ยกย่องเทิดทูนด้วยความนับถือหรือเลื่อมใสในความรู้ความสามารถ เช่น บูชาวีรบุรุษ บูชาความรู้ บูชาฝีมือ. (ป., ส. ปูชา).

สักการะ

เคารพนับถือบูชา, เครื่องแสดงความเคารพบูชา

สัมมานะ

ความนับถือ, การยกย่อง, การให้เกียรติ; ตรงข้ามกับ อวมานะ

ปัคคหะ

การยกย่อง (พจนานุกรมเขียน ปัคหะ)

(ประมวลศัพท์)

สักการ-, สักการะ

  [-การะ-] ก. บูชาด้วยสิ่งหรือเครื่องอันพึงบูชา เช่น ดอกไม้ ธูป เทียน, บางทีก็ใช้เข้าคู่กับคำ บูชา เป็น สักการบูชา. (ป.; ส. สตฺการ).

ดูโพสในเฟซบุ๊กของครูทองย้อย