อารกฺขา (บาลีวันละคำ 151)
อารกฺขา
อ่านว่า อา-รัก-ขา
“อารกฺขา” ประกอบด้วย อา + รกฺข (ธาตุ) มีความหมายว่า รักษา, คุ้มครอง, ป้องกัน, ดูแล, พิทักษ์, ปกป้อง, เอาใจใส่, ระมัดระวัง, สงวนไว้, เยียวยา, ให้ที่พึ่ง, ช่วยให้รอด, ควบคุม, เก็บความลับ, เอาไปเก็บไว้, ระวังมิให้…
“อารกฺขา” ในระบบวิถีชีวิตของบรรพชิตมีความหมายเฉพาะว่า :
“การขอความคุ้มครองจากเจ้าหน้าที่ฝ่ายบ้านเมือง” เมื่อมีผู้ปองร้าย ข่มเหง หรือถูกลักขโมยสิ่งของ หรือมีกรณีที่จำเป็นต้องใช้กำลังบังคับเป็นต้น เรียกว่า “ขออารักขา” ถือเป็นการปฏิบัติชอบตามธรรมเนียมของนักบวช แทนการลงมือปฏิบัติการเอง หรือฟ้องร้องกล่าวหา อย่างที่ชาวบ้านทำกัน เพราะหลักการของสมณะ คือ “ไม่มีเวรภัยกับใครทั้งสิ้น”
คำที่อยู่ในกลุ่มเดียวกันที่มีใช้ในภาษาไทย คือ อารักขา, อารักษ์, รักษา และ รักษ์
โดยเฉพาะ “รักษ์” มีการนิยมใช้ในความหมายที่เดิมเคยใช้คำไทยว่า “รัก” (รัก : มีใจผูกพันด้วยความห่วงใย) เพื่อให้มีความหมายว่า “รักษา” เช่น รักษ์ภาษาไทย, รักษ์ป่า, รักษ์วัฒนธรรม
ชวนคิด :
“รักษ์” อาจทำได้โดยไม่ต้องมีใจ “รัก”
แต่ถ้า “รัก” แล้วละก็ … มากกว่า “รักษ์” ก็ทำได้
บาลีวันละคำ (151)
6-10-55
อารกฺขติ ก. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
รักษา, คุ้มครอง, ป้องกัน, ดูแล.
รกฺขติ ก. (พจนานุกรมศัพท์บาลี)
ย่อมรักษา – ดูแล – พิทักษ์ – ปกป้อง – คุ้มครอง
รกฺขติ (บาลี-อังกฤษ)
– ป้องกัน, ให้ที่พึ่ง, ช่วยให้รอด, ปกป้องรักษา
– รักษา, ดูแล, เอาใจใส่, ควบคุม
– เก็บความลับ, เอาไปเก็บไว้, ระวังมิให้…
อารกฺข (บาลี-อังกฤษ)
(อา + รกฺข ā + rakkha) การอารักขา, การดูแล, การป้องกัน, การเอาใจใส่, การระมัดระวัง watch, guard, protection, care D ii.59; iii.289;
อารกฺขา อิต. (พจนานุกรมศัพท์บาลี) (ประมวลศัพท์)
อารักขา, การขอความคุ้มครองจากเจ้าหน้าที่ฝ่ายบ้านเมือง เมื่อมีผู้ปองร้ายข่มเหง หรือถูกลักขโมยสิ่งของ เป็นต้นเรียกว่า ขออารักขา ถือเป็นการปฏิบัติชอบตามธรรมเนียมของภิกษุแทนการฟ้องร้องกล่าวหาอย่างที่ชาวบ้านทำกัน เพราะสมณะไม่พอใจจะเป็นถ้อยความกับใครๆ
อารักขสัมปทา (ประมวลศัพท์)
ถึงพร้อมด้วยการรักษา คือรักษาทรัพย์ที่แสวงหามาได้ด้วยความหมั่น ไม่ให้เป็นอันตรายและรักษาการงานไม่ให้เสื่อมเสียไป, รู้จักเก็บออมถนอมรักษาปิดช่องรั่วไหลและคุ้มครองป้องกันภยันตราย (ข้อ ๒ ในทิฏฐธัมมิกัตถสังวัตตนิกธรรม ๔)
รักษ์, รักษา
ก. ระวัง เช่น รักษาสุขภาพ, ดูแล เช่น รักษาทรัพย์สมบัติ, ป้องกัน เช่น รักษาบ้านเมือง, สงวนไว้ เช่น รักษาความสะอาด รักษาไมตรี; เยียวยา เช่น รักษาคนไข้. (ส.; ป. รกฺข).
อารักษ์
น. การป้องกัน, ความคุ้มครอง, ความดูแล; เทวดาผู้พิทักษ์รักษา, มักใช้ว่า เทพารักษ์ หรือ อารักษเทวดา. (ส.; ป. อารกฺข).
อารักขา
ก. ป้องกัน, คุ้มครอง, ดูแล. น. การป้องกัน, ความคุ้มครอง, ความดูแล. (ป.).
รัก ๒
ก. มีใจผูกพันด้วยความห่วงใย เช่น พ่อแม่รักลูก รักชาติ รักชื่อเสียง, มีใจผูกพันด้วยความเสน่หา, มีใจผูกพันฉันชู้สาว, เช่น ชายรักหญิง, ชอบ เช่น รักสนุก รักสงบ.
รักภาษาไทย
รักษ์ภาษาไทย